του Ορέστη Ανδρεαδάκη
Το Φαινόμενο της Πανοραμικής Εντύπωσης (The Overview Effect), το οποίο έκανε τους αστροναύτες να δουν τη Γη ως μια ολότητα χωρίς σύνορα, μια κοινή εστία χωρίς διαφορές (καθώς και οι φόβοι, οι ελπίδες, η ουτοπία, η πραγματικότητα και η απογοήτευση πηγάζουν από αυτό), αποτελεί τη συνδετική ύλη που συγκρατεί και συγκροτεί τις 14 ταινίες του Διεθνούς Διαγωνιστικού Τμήματος του 60ού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Πρόκειται για μια εμπειρία γνωστικής μετάλλαξης στην αντίληψη των αστροναυτών όταν αντικρίζουν για πρώτη φορά τη Γη από το διάστημα και ονομάστηκε έτσι το 1987 από τον συγγραφέα Φρανκ Ουάιτ.
«Καθώς αγνάντευα από ψηλά αυτή τη γοητευτική εύθραυστη όαση, με διαπέρασε μια θλίψη και συνειδητοποίησα ξαφνικά μιαν αδιάψευστη απογοητευτική αντίφαση»
λέει ο αμερικανός αστροναύτης Ρον Γκάραν.
«Σε αντίθεση με την ομορφιά της σκηνής που έβλεπα, δεν μπορούσα να μην σκεφτώ την ανισότητα που υπάρχει στον φαινομενικά παραδείσιο πλανήτη μας. Δεν μπορούσα να μην σκεφτώ όλους εκείνους τους ανθρώπους που δεν έχουν καθαρό νερό να πιουν ή αρκετό φαγητό να φάνε, τις κοινωνικές αδικίες, τις συγκρούσεις και τη φτώχεια, που παραμένουν διάχυτες σε ολόκληρη τη Γη.»
Τοποθετώντας λοιπόν ως χαλαρό υπότιτλο του φετινού Φεστιβάλ το Overview Effect, εντοπίσαμε 14 ταινίες που μοιράζονται τους παραπάνω προβληματισμούς χωρίς φυσικά να έχουν σχέση με το διάστημα, τα πλανητικά συστήματα ή τους αστροναύτες. Όλες τους όμως απηχούν τις νεοπαγείς ιδέες του Φρανκ Ουάιτ, οι οποίες εν τέλει διαφαίνονται καθαρά, αν και παρέμβλητες, στο σώμα τους.
Οι ήρωές τους θαυμάζουν τον κόσμο από κάποια απόσταση, αναλογίζονται την ευθραυστότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και βιώνουν τις ανισότητες και τις αδικίες που τους περιβάλλουν. Τις περισσότερες φορές η πρώτη τους αντίδραση είναι ο φόβος, ο οποίος στη συνέχεια δίνει τη θέση του στη συμπόνια, την κατανόηση και την τρυφερότητα. Στρέφοντας το βλέμμα τους μακριά από την επιφάνεια της μισαλλοδοξίας, διαπιστώνουν ότι όσα μας χωρίζουν απλώς χάνονται. Ή μήπως δεν χάνονται τελικά; Η σκληρή πραγματικότητα διαψεύδει τις ελπίδες τους, αφήνοντάς τους μόνους και ανυπεράσπιστους. Η ιδέα της Πανοραμικής Εντύπωσης διατρέχει επίσης και τα 14 έργα ισάριθμων νέων ελλήνων εικαστικών, στους οποίους ανατέθηκε να σχολιάσουν τις ταινίες του Διεθνούς Διαγωνιστικού Τμήματος. Τους ζητήθηκε να κινηθούν με απόλυτη ελευθερία –χωρίς κανέναν περιορισμό στα υλικά, το ύφος και την τεχνοτροπία– και να φωτίσουν το μη ορατό, να αναδείξουν το απρόσμενο, να δημιουργήσουν μια νέα εικαστική συνθήκη. Η παράλληλη ανάγνωση κινηματογραφικών και εικαστικών έργων και η κοινή θεματική που τα συνδέει –μια διαδικασία που εγκαινιάσαμε πριν από δύο χρόνια– προσφέρει, εν τέλει, μια συναρπαστική και εξόχως αναζωογονητική εμπειρία. Οι κινούμενες και οι ακίνητες εικόνες αλληλοσυμπληρώνονται διαρκώς και ελίσσονται ανάμεσα στο αφηγηματικό και το εννοιολογικό – στις ρωγμές εκείνες όπου συντελούνται τα θαύματα.
Η έκθεση «Overview Effect: Encountering the Cosmos» παρουσιάζεται στο Πειραματικό Κέντρο Τεχνών (Αποθήκη ΒΙ, Λιμάνι Θεσσαλονίκης) από την 1η Νοεμβρίου μέχρι και την 1η Δεκεμβρίου 2019 και διοργανώνεται από το ΦΚΘ σε συνεργασία με τον Μητροπολιτικό Οργανισμό Μουσείων Εικαστικών Τεχνών (MOMus) στο πλαίσιο της 7ης Μπιενάλε Θεσσαλονίκης.