Του Ορέστη Ανδρεαδάκη
Έχουν περάσει οκτώ δεκαετίες από τότε που η Λένι Ρίφενσταλ έθεσε σε δοκιμασία την τέχνη του ντοκιμαντέρ με τις ταινίες Ο Θρίαμβος της θέλησης (1935) και Ολυμπία – Οι Θεοί του Σταδίου (1936-38), στις οποίες εξύμνησε τη ναζιστική ιδεολογία αμφισβητώντας –δυστυχώς με εκθαμβωτικό τρόπο– την ίδια την αλήθεια και επινοώντας το αντίθετό της.
Πρώτη αυτή στη σύγχρονη ιστορία του θεάματος και της επικοινωνίας συνειδητοποίησε ότι το αντίθετό της αλήθειας δεν είναι το ψέμα, αλλά η «περίπου αλήθεια» – αυτό που πολλά χρόνια αργότερα θα ονομαστεί «post truth». Δεν αποτύπωσε λοιπόν ψεύτικες εικόνες, αλλά μεγέθυνε και εξωράισε τις «περίπου αληθινές» εικόνες, τις έκανε αρεστές και έπεισε το εύπιστο κοινό της εποχής ότι κάθε τι αρεστό ήταν αυταπόδεικτα και αληθές.
Εργαλεία μιας εφιαλτικής προπαγάνδας, τα δύο αυτά ντοκιμαντέρ κατά κάποιο τρόπο συνομιλούν με τις «περίπου αλήθειες» των κοινωνικών δικτύων της εποχής της πανδημίας. Καθώς η δημόσια σφαίρα έχει συρρικνωθεί στις διαστάσεις μιας μικρής οθόνης, οι «περίπου αληθινές» εικόνες που διακινούνται γίνονται εύκολα αρεστές διότι δεν μπορούν να συγκριθούν με τα πραγματικά μεγέθη των πραγματικών εικόνων που βρίσκονται εκεί έξω: στον πραγματικό Δήμο, εκεί όπου συντελείται η πραγματική Δημοκρατία.
Το ζούμε εδώ και δεκαέξι μήνες: περίπου αλήθειες για τον ιό, περίπου αλήθειες για τα εμβόλια, περίπου αλήθειες για δημόσιες αποφάσεις που με ευκολία ονομάζονται «εγκλήματα», ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι παρά ιδεολογικές ή αισθητικές διαφωνίες.
Είναι εύκολη και όμορφη η περίπου αλήθεια. Μας βοηθάει να φτιάχνουμε εύκολους και όμορφους εχθρούς, να τους σταυρώνουμε, να τους λέμε «ψόφα» ή «ξεκουμπίσου», να γινόμαστε οπαδοί και ανθρωποφάγοι, να θέλουμε να συντρίψουμε τον αντίπαλο απλώς και μόνο επειδή είναι αντίπαλος. Ωστόσο, η ύπαρξη ενός ιδεολογικού αντίπαλου είναι η ουσία της Δημοκρατίας. Αυτό που χρειαζόμαστε τώρα είναι ουσιαστικό διάλογο και δημιουργικές διαφωνίες. Υπάρχει τίποτα πιο συναρπαστικό από τις διαφωνίες; Με τις διαφωνίες προχωράει η ανθρώπινη σκέψη, οι επιστήμες, οι τέχνες, η τεχνολογία. Ακόμα και ο έρωτας μια διαφωνία είναι. Εκρηκτική και αναγεννητική. Τα ζευγάρια που καταφέρνουν να ζουν ευτυχισμένα μαζί για πολλά χρόνια, το γνωρίζουν καλά αυτό. Ας κάνουμε μια προσπάθεια λοιπόν.