Του Γιάννη Σμοΐλη
Το 23ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ έρχεται να μας θυμίσει ότι το ελληνικό ντοκιμαντέρ –παρά τις αντιξοότητες και τα εμπόδια μιας πολύ δύσκολης περιόδου– είναι εδώ, πιο ζωντανό και ακμαίο από ποτέ. Εβδομήντα τρεις (73) ταινίες που εμπεριέχουν τα πάντα, τις πιο ιδιαίτερες ιστορίες και τα πιο συναρπαστικά θέματα, που ρίχνουν τα πιο τρυφερά, ανθρώπινα, ποιητικά βλέμματα στον παράξενο και ανατρεπτικό κόσμο όπου ζούμε. Ιστορίες πολύ διαφορετικές η μία από την άλλη, ωστόσο ολόιδιες ως προς ένα στοιχείο: όλες τους υμνούν την ελπίδα και τη μάχη που απαιτείται για να μην το βάζεις κάτω ποτέ.
Ελπίδα πρώτη – η Τέχνη (να επινοείς ξανά την πραγματικότητα)
Στις Διορθώσεις του Θοδωρή Σκριβάνου, οι χορευτές του Μπαλέτου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής ποθούν να μετουσιώσουν ολόκληρο το σώμα σε Τέχνη. Πώς μεταμορφώνεται η ψυχή σε χορό; Αν ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο από χώμα, δεν είναι λογικό που κι ο άνθρωπος –μιμούμενος τον δημιουργό του– θέλει να δώσει στο χώμα μορφή; Στο Επιστροφή στη γη των Χρύσας Τζελέπη και Άκη Κερσανίδη, η απάντηση προκύπτει καταφατική με τρόπο μαγικό.
Στο Τι έγινε στη Λάρισα; Μια μουσική ιστορία για τον Nat Birchall των Δημήτρη Παπαδόπουλου και Ιωάννη Κολαξίζη, ένας από τους κορυφαίους βρετανούς τζαζίστες κι ο ιδιοκτήτης ενός θρυλικού jazz bar, έρχονται να μας θυμίσουν ότι τίποτα δεν είναι ανέφικτο όταν η μουσική ενώνει τους ανθρώπους. Την ίδια στιγμή, ο Ανδρέας Αποστολίδης με το Latin noir αναρωτιέται: είναι πράξη αντίστασης η γραφή; Η λογοτεχνία ως άμυνα απέναντι σε αυταρχικά καθεστώτα.
Η εποχή της άρνησης του θανάτου των Χρήστου Δανιηλίδη και Μιχάλη Μαλανδράκη παρουσιάζει το ελληνικό ροκ μέσα στις δεκαετίες: ένα αδάμαστο, ηλεκτροφόρο θηρίο που αρνείται να πεθάνει. Στο Μια γραμμή γίνεται γράμμα του Αντώνη Σπανομαρκίδη, ένας καλλιτέχνης ζωγραφίζει με το κεφάλι του, αξιοποιώντας με κάθε ικμάδα από τα εκφραστικά του μέσα, ενώ το Μπορεί το περπάτημα να είναι τέχνη; του Χρήστου Ιωαννίδη μάς προσκαλεί σε έναν κινηματογραφικό περίπατο στο μυστήριο που ονομάζουμε τέχνη.
Ο θαυμαστός κόσμος του Ιόλα του Χριστόφορου Αντωνιάδη δείχνει πώς ένας πολυδιάστατος καλλιτέχνης επιδίδεται στη μεγάλη αναζήτηση για το μυστικό της καλλιτεχνικής δημιουργίας, ενώ στο Όσο ακόμα μπορείς να μάθεις για την πέτρα του Αργύρη Καράγιωργα η παρατήρηση της παραδοσιακής τέχνης της πέτρας στα Τζουμέρκα δίνει το έναυσμα για μια κινηματογραφική μελέτη πάνω στα θεμέλια της αρχιτεκτονικής.
Ποιος είναι ο Eugenio Barba; αναρωτιέται η Μαγδαληνή Ρεμούνδου, παρουσιάζοντας έναν σκηνοθέτη που επαναπροσδιόρισε την τέχνη του θεάτρου, ενώ στο Ταξίδι του άσκαυλου του Γιώργου Αρβανίτη βλέπουμε πώς ένα κομμάτι της αρχαίας μουσικής μας παράδοσης παραμένει ζωντανό μέσα από τις νότες της αρχαιοελληνικής γκάιντας. Το Χορεύοντας την επαφή του Γιάννη Αδρίμη και της Μαργαρίτας Caillaux δείχνει πώς γίνεται αυτόνομη καλλιτεχνική έκφραση το ανθρώπινο σώμα, με αφορμή την εξερεύνηση της τέχνης του body contact, έτσι όπως τη δίδαξε η Thérèse Vandamme.
Στο Sotos, ζω-γράφος αειπράγμων του Γιάννη Φραγκούλη, ο ζωγράφος Σώτος Ζαχαριάδης (ή αλλιώς Sotos) γίνεται ο ξεναγός μας στη μεγάλη καλλιτεχνική περιπέτεια της ζωής του και στον μυστικό παλμό της πόλης όπου μεγάλωσε, ενώ το Super 8 της Άννας Πούπου μας μιλάει για τον κινηματογράφο των ερασιτεχνών, έναν κινηματογράφο αυθεντικού έρωτα. Η ζωγραφική του Γιάννη Αδαμάκου είναι μια μεγαλόπνοη προσπάθεια απεικόνισης του κενού. Το Γιάννης Αδαμάκος – Η τέχνη είναι ενιαία του Μιχάλη Λυκούδη στοχάζεται πάνω στη δαιδαλώδη μεταφυσική του καλλιτεχνικού οράματος.
Ελπίδα δεύτερη – η Μνήμη (όσο δεν ξεχνάμε, μπορούμε ακόμα να αναγεννηθούμε)
Στο Γαβριέλα – Η Γερμανίδα με το ποδήλατο του Δομήνικου Ιγνατιάδη, ένας γιος προσπαθεί να διατηρήσει επαφή με τη μητέρα του. Ψάχνοντας στο παρελθόν της, επιχειρεί να δει τη ζωή της μέσα απ’ τα δικά της μάτια. Η Ήπειρος που χάνεται κι η Ήπειρος που αντέχει μοιάζουν μ’ ένα επίμονο όνειρο ανάμεσα σε δύο ξυπνήματα. Το Ενθύμιον του Νίκου Ζιώγα τραγουδά τις μεταμορφώσεις της. Παράλληλα, στο Καινούργιος Ουρανός: Οι γυναίκες στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας των Γιάννη Ξύδα και Τάσου Κωνσταντόπουλου, η ιστορία ξεπροβάλλει ως ανοιχτή πληγή, ο εμφύλιος ως τραύμα που δεν επουλώνεται κι η μνήμη ως μοναδική οδός συμφιλίωσης με την απώλεια.
Στη Σκοτεινή φλέβα των Στρατή Βογιατζή και Γιώργου Σαμαντά, η πολύπαθη ιστορία των Βαλκανίων είναι μια φλέβα που ακόμα πάλλεται, ενώ το Κρουσώνας: Στα Χνάρια του Καπετάν Σατανά της Βίκης Αρβελάκη επισκέπτεται τις κορυφές του Ψηλορείτη, όπου ακόμα περιμένουν υπομονετικά οι ιστορίες κάποιων ανθρώπων να έρθουν στο φως. Μια από αυτές κι εκείνη των ανταρτών της ομάδας του Καπετάν Σατανά.
Κεχαγιάδες ονομάζονται οι λημνιοί γεωργοκτηνοτρόφοι και το KΕ•HA•’JAS – Ο άνθρωπος της Γης του Γιώργου Κωμάκη τούς δίνει τον λόγο ώστε να μας συστηθούν, ενώ η Τζούλια Σπυροπούλου μάς πηγαίνει μια βόλτα στους αιματοβαμμένους λαβυρίνθους της αλήθειας σχετικά με την γενοκτονία των Ποντίων, μια αλήθεια που βρίσκεται 2 χλμ από το σπίτι. Στο Εδώ είναι το ίδιο το είναι της Παρασκευής Αντωνίου, τρία πρόσωπα που πέρασαν τα σύνορα της Αλβανίας το 1989 για να φτάσουν στην Ελλάδα μιλάνε για τη ζωή τους, τη χώρα τους και τις πληγές τους.
Ο Σπύρος Λούης, ο Μαραθώνιος και η ανάγκη της πίστης στο ακατόρθωτο δίνουν τον τόνο στο Επτά λεπτά ψυχής του Πάνου Βλάχου, ενώ στην Απέναντι όχθη της Σεμέλης Σαφού η προσφυγιά δεν έχει τόπο, δεν έχει χρονολογία, δεν ανήκει σε έναν λαό: είναι ένας σκοτεινός κρίκος που μας συνδέει όλους.
Σπαρακτικές μαρτυρίες διαλύουν την ομίχλη των χρόνων και μας αφήνουν να ρίξουμε μια ματιά σε έναν τόπο οδύνης, στο ντοκιμαντέρ Κείμενον επί βράχου του Σπύρου Καββαδία, ενώ το Μακαμπίρ του Μανόλη Σφακιανάκη αποκαλύπτει ομοιότητες, διαφορές, αναλογίες ανάμεσα στην πανούκλα του 1592 και στην πανδημία του κορωνοϊού το 2020.
Ερείπια των μεταλλείων που λειτούργησαν στην περιοχή της Μυκόνου από το 1955 έως το 1983 λειτουργούν ως άσβεστα ίχνη μιας περιόδου βιομηχανικής ανάπτυξης για το νησί, στο Μετάλλου μνήμη του Δημήτρη Καλφάκη, ενώ το Μία ιστορία με 14 λέξεις της Ειρήνης Στείρου μας μιλά για έναν άντρα από την Ικαρία, ο οποίος εγκαταλείπει το νησί του το 1942 για να πολεμήσει τον ναζισμό. Χρόνια αργότερα, η εγγονή του αφηγείται όλα όσα βίωσε.
Στο Ο Δημήτρης, ο Νίκος… και η αρχή της απροσδιοριστίας του Κώστα Αϊνιάν, οι παράξενοι, αναπάντεχοι δρόμοι της τύχης διασταυρώνονται με τις παράλογες πτυχές της Ιστορίας, ενώ στο ντοκιμαντέρ Οι μη χαμένες πατρίδες της Ευτυχίας Φράγκου επιστρέφουμε στα Σεπτεμβριανά του 1995, το μόνο μεγάλο πογκρόμ της σύγχρονης ιστορίας που έγινε σε καιρό ειρήνης.
Στο Σπίτια της μνήμης του Βαγγέλη Λουκίσα θα δούμε πώς και πού βρίσκει στέγη το ένδοξο αρχιτεκτονικό παρελθόν, ενώ στο Ψωμί και μια κουβέρτα του Δημήτρη Γκρίντζου τρεις άνδρες που ήταν μικρά παιδιά όταν συνέβη η μαζική σφαγή των Καλαβρύτων από τους Ναζί, αναθυμούνται ένα από τα πιο τραγικά συμβάντα του περασμένου αιώνα στην Ελλάδα.
Το Daylighting του Ιωάννη Κουτουζή αφηγείται την ιστορία ενός αστικού ποταμού σε ένα ντοκιμαντέρ που συνδέει το υγρό στοιχείο με το παρελθόν μιας πόλης, ενώ τα κύματα της εθνικής μνήμης βρέχουν τις Σπέτσες ,λύνοντας τους κάβους των καραβιών της, στο ντοκιμαντέρ Σπέτσες ’21, στο σταυροδρόμι της Ιστορίας του Πάνου Α. Θωμαΐδη. Παράλληλα, στο Grand tour a film in-debt(ed) του Φώτη Μπεγκλή, βλέπουμε την ελληνική κοινωνία μετά την Επανάσταση του 1821 ως έναν ατέρμονο διάλογο με την ευρύτερη έννοια του χρέους.
Ελπίδα τρίτη – οι Άνθρωποι (που βρίσκουν πάντα τον τρόπο να συνεχίσουν)
Οι Μέρες και νύχτες της Δήμητρας Κ. της Εύας Στεφανή καταγράφουν στιγμές ενός ανθρώπου, ενός σώματος ατομικού αλλά κι ενός σώματος συλλογικού, μιας κοινωνίας σε συνεχή διάλογο με τις επιθυμίες της, ενώ στο Μέσα από το τζάμι, τρεις πράξεις του Χρήστου Μπάρμπα, σε ένα γηροκομείο στον Άγιο Στέφανο, φιλοξενούμενοι και προσωπικό παλεύουν να μην χάσουν το πολύτιμο γιατρικό της ελπίδας.
Όταν η Δημοκρατία έρχεται αντιμέτωπη με τον φασισμό, ποια είναι τα καλύτερα όπλα της, αναρωτιέται το ντοκιμαντέρ Χρυσή Αυγή υπόθεση όλων μας της Ανζελίκ Κουρούνη, ενώ στο Αόρατοι της Μαριάννας Κακαουνάκη δύο άνθρωποι στη σύγχρονη Τουρκία, που κατηγορούνται για τρομοκρατία, βρίσκουν καταφύγιο στην Ελλάδα. μετά από τρία χρόνια αγωνίας και φόβου. Στο Friends & Benefits της Maria Cyber, μαθαίνουμε πως η ποιότητα ζωής δεν εξαντλείται στις ανέσεις και στις ευκολίες: ο αγώνας και η πίστη είναι τα δυο πιο πολύτιμα συστατικά της ευτυχίας.
Το Made in Vain του Μιχάλη Κλιούμη ρίχνει μια ματιά σε όλα όσα αποτελούν την καθημερινότητα που βιώνουν οι body builders, δείχνοντάς μας ότι ο πιο τεντωμένος μυς είναι η καρδιά, ενώ στις Πικροδάφνες η θρυλική Πάολα Ρεβενιώτη κάνει μια βόλτα στη νυχτερινή Αθήνα, αποτυπώνοντας στο βλέμμα της μια πόλη αιωνίως μαγεμένη.
Έχει όνομα ο «δαίμονας» της επιθυμίας για εκδίκηση και ποιο είναι αυτό; Ο Αλάστωρ του Μένιου Καραγιάννη γυρεύει τις ρίζες της τάσης για ανταπόδοση του κακού. Στο Λάκμος του Παναγιώτη Παπουτσή, τρεις άνθρωποι συναντιούνται στο ίδιο μέρος, στους πρόποδες ενός βουνού, προκειμένου να ανέβουν με τα ζώα τους στα ορεινά του βοσκοτόπια. Γιατί στα ψηλά, η ζωή ανασαίνει καλύτερα. Παράλληλα, σε ένα μικρό παραθαλάσσιο χωριό, ένα τσούρμο παλιοί ναυτικοί περιμένουν τον ερχομό του χειμώνα στο Λυαίος του Παντελή Φραντζή. Δεμένοι στις ιεροτελεστίες τους όπως η θάλασσα με τον ουρανό.
Αν η παιδεία είναι η βάση μιας πολιτισμένης κοινωνίας, τότε γιατί ο κόσμος μας μοιάζει να περιστρέφεται μονίμως γύρω από τα ίδια προβλήματα; Μήπως πρέπει να κοιτάξουμε την εκπαίδευση από μια διαφορετική οπτική γωνία; Το Μια όμορφη μέρα των Δάνη Καραϊσαρίδη και Γιώργου Πατεράκη τολμάει να ελπίζει στην αλλαγή, ενώ στο Reduced to ashes του Νίκου Παπαγγελή, φλεγόμενες ψυχές πατούν στα πυρωμένα κάρβουνα λες και ποθούν να υπερβούν τις αντοχές του σώματος στη φωτιά.
Κάθε εποχή του χρόνου λαχταρά τον ερχομό της επόμενης σαν να ψάχνει κάτι να τη λυτρώσει από τον ίδιο της τον εαυτό. Αυτή η πανάρχαια επιθυμία που διατρέχει και το σώμα του πολιτισμού βρίσκει στην άνοιξη την τέλεια έκφρασή της, όπως βλέπουμε στο Sacralisons της Όλιας Βερροιοπούλου, ενώ στο Αναπληρωτής του Αριστείδη Αγάθου ένας καθηγητής επιλέγει να αφήνει πίσω του τις ανέσεις της αστικής καθημερινότητας, έχοντας για πυξίδα του την αυθεντική αγάπη για τα παιδιά.
Επτά φοιτητές και φοιτήτριες κοιτάζουν τους συγκατοίκους τους ή τους εαυτούς τους στον κινηματογραφικό καθρέφτη της καραντίνας, στο συλλογικό έργο φοιτητών/τριων από το Τμήμα Κιν/φου του ΑΠΘ Άνθρωποι στην πανδημία, ενώ στο Από την Κύθνο των Χρήστου Γιαννακόπουλου και Αυρήλιου Καρακώστα δύο άνθρωποι που ζουν από τη θάλασσα και για τη θάλασσα ρίχνουν τα δίχτυα τους κι άλλοτε πιάνουν ψάρια, άλλοτε τις αλήθειες της ζωής.
Το Δρ. Μαρία Δεληβοριά – Παπαδοπούλου, η «μητέρα» της νεογνολογίας του Αντώνη Κυριτσάνη είναι ένα οδοιπορικό στη ζωή και το έργο μιας πολύ σημαντικής επιστημονικής φυσιογνωμίας, ενώ το Έγκλημα στον σταθμό Βενιζέλου της Χριστίνας Σιγανίδου παρουσιάζει την Κίνηση Πολιτών Θεσσαλονίκης να δίνει τον ιδιαίτερό της αγώνα υπό τις εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες που επέβαλε η πανδημία.
Το Εκεί που κάποτε ζούσαν οι νεκροί των Μάριου Κλεφτάκη και Ισαβέλλας Αλωπούδη μας δείχνει πώς η ανάγκη για επιβίωση εξαπλώνεται στην επικράτεια του θανάτου, ενώ στο Ζαμπέτα των Ελισάβετ Σφυρή και Σοφίας Σφυρή μια ηλικιωμένη γυναίκα αφηγείται τη ζωή της, αναπαριστώντας την σαν κινηματογραφικό όνειρο.
Αφού μαθαίνοντας να διαβάζει και να γράφει κανείς αποκτά σταδιακά πρόσβαση στον κόσμο των ενηλίκων, μια πρώτη απόπειρα να «μεγαλώσεις» είναι η αλφαβήτα. Γίνεται όμως να παραμείνει κι αυτή αθώα και όμορφη όπως ένα παιδί; Η αλφαβήτα της καρδιάς της Ζωάννας Υφαντίδου δοκιμάζει να απαντήσει.
Στα Κάλαντα της Τζένης Τσιροπούλου, ένας ιατροδικαστής διατηρεί μια ατέρμονη συνομιλία με τα σώματα των νεκρών, ενώ στο Μια ιδέα είμαστε, Πάσχα 2020 της Εμμανουέλας Σαρούκου, ο καπετάν Μανώλης κι η σύζυγός του, η Καλλιόπη, θα ζήσουν ένα διαφορετικό Πάσχα σε έναν κόσμο που διαρκώς αλλάζει και τους αιφνιδιάζει.
Στο Κέρκυρα το νησί της τηγανίτας των Σπύρου Μπάντιου και Σπύρου Παϊπέτη, μαθαίνουμε τη μεγάλη παράδοση που συνδέει την Κέρκυρα με τις τηγανίτες, ενώ η Μικρή μητέρα των Αννίτα Νβέτσο και Ελένης Κασσίμου μας συστήνει ένα κορίτσι από τη Συρία –που σε νεαρή ηλικία έγινε σύζυγος και μητέρα– να βρίσκεται πλέον στην Αθήνα κυνηγώντας τον στόχο της να γίνει δικηγόρος.
Έξι άνθρωποι αφηγούνται πώς αντιμετώπισαν τη συνθήκη του εγκλεισμού και της απαγόρευσης κυκλοφορίας στη διάρκεια της πανδημίας στο Μόνοι μαζί του Μάνου Παπαδάκη, ενώ το Ουτοπίες στην Αθήνα του Ιωάννη Κουτούζη ρωτάει τι μπορεί να θεωρηθεί στις μέρες μας ανθρώπινη ουτοπία.
Πανδημία και οικονομική κρίση. Συμπληγάδες που αναμεσά τους συνθλίβεται η σύγχρονη Ελλάδα. Σε αυτή τη δύσκολη συνθήκη είμαστε όλοι αναπόδραστα Παρόντες μας λέει ο Γιώργος Αυγερόπουλος, ενώ με Τα ακόρντα του Νότου του Νικόλα Τσιαμαντάνη βλέπουμε τι συμβαίνει στα προγράμματα κοινωφελούς χαρακτήρα του ΟΑΕΔ στον Βόλο. Παράλληλα, στο Shipwreck Industry LTD. του Αλέξανδρου Σικαλιά αντικρίζουμε το πρόβλημα της διάλυσης των ναυπηγείων της Ελλάδας, μέσα από τα μάτια ενός 56χρονου οξυγονοκολλητή.
Στο Τα λουλούδια λείπουν των Ίλμα Τυμπετάρι και Αλέξανδρου Καντόρου βλέπουμε ένα μικρό χωριό ελάχιστων κατοίκων και μια ηλικιωμένη γυναίκα να ζει τη ζωή της μακριά από τους ανθρώπους που αγαπάει, ενώ Το θολό ποτάμι του Μπαασίμ του Θωμά Σίδερη μιλά για όλα εκείνα που δεν έχουν άλλη επιλογή από το να κυλάνε: για το ποτάμι των ανθρώπων που έγιναν «μεταναστευτικό ρεύμα», για το ποτάμι-πέρασμα που ρέει κι αυτό ατέρμονα όπως τα σώματα που κουβαλάει.
Στο Φυσική ζωή, φυσική δόμηση του Τηλέμαχου Μάνου θυμόμαστε πόσο επιβαρύνει το περιβάλλον ο σύγχρονος τρόπος ζωής και κατανάλωσης, ενώ στο Letters του Αναστάση Δαλλή τέσσερις άνθρωποι, μέλη της ελληνικής LGBTQ+ κοινότητας, αποφασίζουν να μιλήσουν στους γονείς τους για τη σεξουαλική τους ταυτότητα. Παράλληλα, στο Με ένα τακούνι της Νικόλ Αλεξανδροπούλου, μια τρανς γυναίκα συνομιλεί με έναν ηθοποιό και μια σκηνοθέτη για το πώς είναι να ζει και να εργάζεται στη σύγχρονη Ελλάδα. Η μεταμόρφωση ως διαρκές αίτημα της ύπαρξης.
Ένας βετεράνος αθλητής του τζούντο, ηλικίας ενενήντα ετών, εξακολουθεί να προπονείται στο M 12 του Γιάννη Λάσκαρη, ενώ στο No heroes του Γιώργου Βιτσαρόπουλου μια ομάδα μπάσκετ με αμαξίδιο επιτρέπει σε ένα κινηματογραφικό συνεργείο να καταγράψει όλες τις διαδικασίες που αφορούν την αθλητική της δραστηριότητα. Η ζωή που επιμένει είναι το πιο συναρπαστικό αγώνισμα.
Στο σύγχρονο ελληνικό ντοκιμαντέρ, το σινεμά είναι καταφύγιο και αλήθεια.
Και το χρειαζόμαστε.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΒΟΛΩΝ – ΕΙΣΙΤΗΡΙΑ