του Πάνου Αχτσιόγλου
Δύο εξαιρετικές ταινίες – προτάσεις που προβάλλονται στο πλαίσιο του 23ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και με το δικό τους τρόπο, αναζητούν την αλήθεια που θαρρείς λυγίζει κάτω από το βάρος της ίδιας της ιστορίας
Misha and the Wolves του Sam Hobkinson
«Είναι εντελώς ανθρώπινο κανείς να πιστεύει. Η αξιοπιστία, από την άλλη, είναι κάτι τελείως διαφορετικό». Αυτό μοιάζει να είναι το μότο του ιδιαίτερα ενδιαφέροντος ντοκιμαντέρ του Σαμ Χόμπκινσον που έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ του Σάντανς και χρησιμοποιεί τον βασικό αφηγηματικό μηχανισμό της αναφορικότητας (σε συνδυασμό βέβαια με την τεχνική της αναπαράστασης, απομεινάρι της τεράστιας επιρροής του Έρολ Μόρις με το “Thin blue line”) για να μιλήσει για μια ιστορία που αναφέρεται σε μια άλλη ιστορία, η οποία με τη σειρά της μοιάζει τόσο αδιανόητα συγκλονιστική που δεν μπορείς παρά να μαγευτείς και τελικά να την πιστέψεις. Ο σκηνοθέτης δείχνει κι αυτός γοητευμένος, τόσο από το αντικείμενο του όσο και από την κινηματογραφική φόρμα που έχει αποφασίσει να υπηρετήσει που ίσως λιγάκι να χάνει τον έλεγχο, αφήνοντας προς το φινάλε (και μην δίνοντας τελικά ιδιαίτερη σημασία) ένα από τα στοιχεία που θα έκαναν αυτό το φιλμ μνημειώδες, ήτοι την έννοια της αλήθειας, η οποία υφίσταται την τεράστια πίεση ιστορικών γεγονότων, μεγαλύτερων και από εμάς τους ίδιους. Ή ακόμη σωστότερα, την ανίχνευση της ίδιας της ολισθηρής επιφάνειας της ιστορικής αλήθειας. Η περιπέτεια ενός μικρού κοριτσιού που επέζησε από το ολοκαύτωμα, περπατώντας μέσα στο δάσος και προστατευόμενο από μια αγέλη λύκων, είναι ένα παράδειγμα αυτής της βαριάς ιστορικότητας του παρελθόντος που οδηγεί στην τελική διασάλευση της ταυτότητας, τόσο των πρωταγωνιστών όσο και των ευήκοων ώτων, αυτών που (περιέργως) θα ήθελαν τόσο πολύ να βρεθούν στη θέση του κεντρικού χαρακτήρα, να νιώσουν τον πόνο και να ταυτιστούν μαζί του δικαιώνοντας τελικά τη μαγεία και την αφηγηματική δύναμη μιας πειστικής, μιας συναρπαστικής ιστορίας. Το αν αυτό τελικά συνέβη ή όχι είναι κάτι άλλο, και σε αυτό το σχήμα ο σκηνοθέτης βρίσκει τελικά την κινηματογραφική λύση του, αποδίδοντας οτιδήποτε πρέπει να αποδοθεί σε κάποιον που δεν είναι ούτε θύμα ούτε θύτης, ούτε ήρωας αλλά ούτε και σκοτεινός κακός, ούτε αξιομνημόνευτος αλλά ούτε και παράδειγμα προς αποφυγή. Είναι κάποιος (κάποια, στην προκειμένη περίπτωση) που βρέθηκε εκεί που κανονικά κανείς δεν πρέπει να βρεθεί. Και η ευφάνταστη ιστορία δύναμης, αυταπάρνησης και κουράγιου τελικά υπάρχει, αλλά δεν είναι αυτή που όλοι μας θα περιμέναμε. Και όχι βέβαια αυτή που η στρεβλωμένη μέσα από οθόνες, βιβλία και ψεύτικες φωτογραφίες αλήθεια του σήμερα μας ορίζει.
In the same breath της Nanfu Wang
Τιμημένο με το βραβείο κοινού στο σημαντικό Φεστιβάλ South by Southwest του Τέξας, το φιλμ της Νάνφου Γουάνγκ ξεκινά από μια ξεκάθαρα προσωπική αποτύπωση, συνεχίζει με κλασικές αφηγηματικές γραμμές χρονολογίου και στη συνέχεια αποκτά μια άλλη τροπή, αυτήν ενός ερευνητικού ή κριτικού ντοκιμαντέρ δημοσιογραφικού τύπου, γεμάτο θάρρος και ειρωνεία, στην προσπάθειά της να χωρέσει σε 100 περίπου λεπτά όλα αυτά που βίωσε ο πλανήτης εδώ και σχεδόν ενάμιση χρόνο, όταν η πρώτη εστία της μόλυνσης από τον θανατηφόρο covid-19 παρουσιάστηκε στην πόλη Γιουχάν της Κίνας. Πραγματικά γεγονότα, σκέψεις της σκηνοθέτιδας και συγκλονιστικές μαρτυρίες αρρώστων, υγειονομικών, αρνητών αλλά και πολιτικών, συνθέτουν ένα ντοκιμαντέρ που προσπαθεί να αποτυπώσει «όλα αυτά που θέλουν να μας κάνουν να βλέπουμε αλλά και όλα εκείνα που μας παροτρύνουν να μην βλέπουμε» με τρόπο ισορροπημένο, συναισθηματικό αλλά και νηφάλιο, αποτίνοντας το δικό του φόρο τιμής σε όλους αυτούς που κλήθηκαν να μπουν στον αγώνα της ζωής χωρίς καμία ουσιαστική βοήθεια και τελικά κατέληξαν αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης ή προπαγάνδας. Συνταρακτικές σκηνές, δεικτικοί αλλά νηφάλιοι υπαινιγμοί, και μια αναζήτηση της αλήθειας που δεν μπορεί να σε αφήσει ασυγκίνητο, στελεχώνουν μια στέρεα αφήγηση που ισορροπεί ανάμεσα στην (περιβόητη) ατομική, συλλογική, αλλά και την πολιτική ευθύνη. Αυτήν που κάποιοι θέλουν να ξεχάσουν αλλά και ακόμη χειρότερα κάποιοι διατείνονται ότι δεν υπάρχει, αποκρύπτοντας τα εγκλήματα μιας «κανονικότητας» αιώνων.