Του ΓΙΆΝΝΗ ΣΜΟΐΛΗ

Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος, το Ελληνικό Πανόραμα του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, φιλοξενεί ιστορίες από το χθες και το σήμερα της ελληνικής και της διεθνούς πραγματικότητας, εστιάζοντας στους ανθρώπους, στις στιγμές, στις μνήμες και στις ελπίδες τους. Μουσική και σινεμά, ιστορία και ανθρώπινα δικαιώματα, τόποι, συναντήσεις και συγκινήσεις είναι τα υλικά που συνθέτουν το μεγάλο παζλ μιας ακόμα πολύπλοκης τοιχογραφίας κινηματογράφου τεκμηρίωσης με ελληνική σφραγίδα.

Ανθρώπινες αφηγήσεις

Μπορεί κάτι τόσο δυσάρεστο, όπως η ασθένεια ενός παιδιού, να γίνει αφορμή για την ανάδυση της αισιοδοξίας; Η πρώτη Τράπεζα Εθελοντών Δοτών Μυελού των Οστών στην Κύπρο, έγινε πραγματικότητα χάρη στα χρήματα που συγκέντρωσε ο Μιχάλης Καραϊσκάκης για τη θεραπεία του γιου του από τη Λευχαιμία. Το παιδί δεν γλίτωσε, γλίτωσε, όμως, η ελπίδα, όπως μας λέει το HLA, της Βαλεντίνας Φαίδωνος. Η μνήμη και η λήθη είναι οι δύο δυνάμεις που, από το ένα άκρο της ύπαρξής μας ως το άλλο, βρίσκονται διαρκώς σε σύγκρουση. Το Relics του Χρήστου Πανάγου και του Κώστα Μακρινού μας παρουσιάζει το πώς μια ηλικιωμένη γυναίκα και η κόρη της καλούνται να κοιτάξουν κατά πρόσωπο τη μνήμη, τη στιγμή που υποκύπτει στη λήθη. Μπορεί να συγκροτηθεί μια μνήμη εκτός των ορίων της ιδιοκτησίας; Τι χαρακτηριστικά παίρνει η ζωή όταν καλείσαι να επιβιώσεις εκεί «έξω», χωρίς την ασφάλεια μιας σταθερής κατοικίας; Ο Πέτρος Νιαμονιτάκης, ακολουθεί με την κάμερά του έναν άστεγο άνθρωπο και αποτυπώνει την Αθήνα του 2017 μέσα απ’ το βλέμμα του, στο ντοκιμαντέρ Έξω. Οι άνθρωποι που περιπλανιούνται στα αστικά κέντρα χωρίς σταθερή βάση, γράφουν με τις ζωές τους την σπαρακτική ποίηση των πόλεων. Μια ποίηση που για να την αντιληφθείς, πρέπει να τεντώσεις τ’ αυτιά σε πράγματα που χάνονται μέσα στους βρυχηθμούς της καθημερινότητας. Η Φαουέγια, της Μύρνας Τσάπα, μας καλεί να ακούσουμε. Είναι κι άλλα που δεν ακούγονται όσο θα έπρεπε. Κάτω απ’ το χαλί της ελληνικής κοινωνίας, σπρώχνονται ακόμα πολλά προβλήματα. Ένα απ’ τα πιο σημαντικά, και λιγότερο προβεβλημένα, είναι αυτό του μισογυνισμού και της βίας κατά των γυναικών. Ο Μάνος Παπαδάκης, δεν αρκείται στο να παρατηρεί την κορυφή του Παγόβουνου και κατέρχεται στις βάσεις μιας απεχθούς μορφής ρατσισμού της σύγχρονης Ελλάδας.

Διαδρομές στο ιστορικό χθες και σήμερα

Σ’ ένα αεροδρόμιο που έχει μετατραπεί σε καταυλισμό προσφύγων, η ζωή ενός άστεγου άνδρα διαπλέκεται αναπάντεχα με την περιπέτεια εκείνων που ξεριζώθηκαν απ’ τις πατρίδες τους. Το Αεροδρόμιο των απογοητεύσεων (Α. Ψαρουδάκη, Ο. Ντεέζ) μιλά για τις πορείες τριών χαρακτήρων που τέμνονται στο παλιό αεροδρόμιο του Ελληνικού. Η Ελλάδα του χθες και του σήμερα ως γλυκόπικρη αναμονή για επιβίβαση στο αύριο.

Η σύγχρονη κοινωνικοπολιτική και οικονομική πραγματικότητα στην Ελλάδα, πιάνει το νήμα από εκεί που το άφησε η διακυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου. Ο Χάρης Μυλωνάς κι ο Θοδωρής Προδρομίδης εξετάζουν τη ζωή και το έργο του Έλληνα πολιτικού στο Αναζητώντας τον Ανδρέα: Πολιτική ηγεσία σε περίοδο κρίσης και θέτουν το κρίσιμο ερώτημα: υπάρχει διέξοδος απ’ την κρίση χωρίς αμερόληπτη ανάλυση του συγκεκριμένου κεφαλαίου της ελληνικής ιστορίας;

Κι απ’ την Ελλάδα της κρίσης στην Ευρώπη του νεοφιλελευθερισμού. Εκεί όπου μαίνεται ένας διαρκής οικονομικός πόλεμος κι αυτό, πλέον, το γνωρίζουν οι περισσότεροι. Πόσοι, όμως, έχουν υπόψη τον άλλο πόλεμο, αυτόν για το νερό που λαμβάνει χώρα στη γηραιά ήπειρο; Ο Γιώργος Αυγερόπουλος, με το ντοκιμαντέρ του, Μέχρι την τελευταία σταγόνα: Ο μυστικός πόλεμος του νερού στην Ευρώπη, επιχειρεί να ρίξει φως σ’ αυτή την άγνωστη εν πολλοίς σύγχρονη μάχη.

Σε ό,τι αφορά παλιές μάχες, μπορούμε να θυμηθούμε την 22η Αυγούστου, 1944: τα στρατεύματα Κατοχής των Γερμανών, εκτελούν 164 κατοίκους από οκτώ χωρία του Ρεθύμνου. Ο Τάσος Μπιρσίμ πραγματοποιεί ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο, ανασκαλεύοντας τα ερείπια που άφησε πίσω της η ναζιστική θηριωδία, με το ιστορικό ντοκιμαντέρ του Το Αμάρι στις φλόγες.

Στο ίδιο θεματικό πλαίσιο, πέντε άνθρωποι από την Κρήτη, που επιβίωσαν του ναζιστικού μίσους, αφηγούνται τι έζησαν το ξημέρωμα της 28ης Αυγούστου του 1944, όταν τα γερμανικά στρατεύματα πέρασαν από το μικρό χωριό Κακόπετρος. Η ισόβια σκληρότητα της ιστορίας κι οι πληγές που αφήνει ανοιχτές, στο ντοκιμαντέρ, Λουλούδια που μαράθηκαν νωρίς, Κακόπετρος 28 Αυγούστου 1944, του Ματθαίου Φραντζεσκάκη και της Βίκης Αρβελάκη.

Μια μαύρη σελίδα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, η περίοδος της Χούντας, παραμένει τραύμα που δεν έχει επουλωθεί ακόμα όπως θα έπρεπε. Το ντοκιμαντέρ, Μνήμη και μαρτυρίες: Η μακρά νύχτα της δικτατορίας (Ι. Ξηρουχάκης) ανασυνθέτει μέσα από πυκνό αρχειακό υλικό, γεγονότα και μαρτυρίες, με σκοπό να αφηγηθεί τον τρόπο ανάπτυξης των μορφών αντίστασης που οδήγησαν στο Πολυτεχνείο.

Περίπου όπως η Ελλάδα της δικτατορίας, η σημερινή Τουρκία δεν θα έλεγε κανείς ότι είναι, ακριβώς, ένας τόπος όπου ασκείται η ελευθερία στην ποικιλία των σύγχρονων μορφών της. Ο Θωμάς Σιδέρης δείχνει στη Θηλιά πώς το πραξικόπημα του 2016 επηρέασε τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ελευθερία του τύπου στη γείτονα χώρα.

Η Τουρκία, όμως, δεν έχει να αντιμετωπίσει μόνο πληγές του παρόντος αλλά και του παρελθόντος της. Ξεριζωμένοι απ’ τα πάτρια εδάφη τους, κυνηγημένοι ανηλεώς από το κίνημα των Νεοτούρκων κατά την περίοδο 1914-1923, οι Πόντιοι δεν αποτέλεσαν αντικείμενο έντονου ενδιαφέροντος της Διεθνούς Κοινότητας,. Η ιστορία τους, όμως, δεν μπορεί να ξεχαστεί, και το ντοκιμαντέρ, Πόντος: “Μνήμες στην ομίχλη του παρελθόντος” (Γ. Δεμίρ), το αποδεικνύει.

Το ζήτημα της ταυτότητας και της εθνικής ρίζας δεν σταματά ποτέ να γίνεται θέμα συζήτησης και προβληματισμού σε μια κοινωνία που υπόκειται σε διαρκείς μεταβολές. Το Από την Αφρική με αγάπη – Ελληνοαιθιοπικά της Χριστίνας Βάζου επικεντρώνεται στην κατάσταση των Ελλήνων απ’ την Αιθιοπία, ανατέμνοντας με τη δέουσα προσοχή ένα μεγάλο πολιτικό θέμα.

Μιλώντας για πολιτικά θέματα, η βιομηχανική ανάπτυξη και η παρακμή, η ραγδαία άνο- δος του βιοτικού επιπέδου για κάποιους κι η εξοντωτική φτωχοποίηση για κάποιους άλλους, είναι ένας θλιβερός κανόνας στην ιστορία του καπιταλισμού. Στις Ρωγμές, της Δήμητρας Κόφτη γινόμαστε μάρτυρες αυτών των τρομακτικών αντιθέσεων, όπως καταγράφονται στη σύγχρονη Βουλγαρία.

Οικονομική ή περιβαλλοντική, η καταστροφή μπορεί να αποτελέσει προϋπόθεση της ανα- γέννησης. Για παράδειγμα, πόσοι γνωρίζουν ότι η Θεσσαλονίκη έτσι όπως την ξέρουμε σήμερα, οφείλει την ύπαρξή της σε μια σαρωτική πυρκαγιά που συνέβη 100 χρόνια πριν; Στο Θεσσαλονίκη 1917: Η φωτιά που γέννησε μια πόλη (Γ. Βαρδαρινός), μαθαίνουμε τον τρόπο ανοικοδόμησης της συμπρωτεύουσας μετά τη φωτιά του 1917.

Δέκα χρόνια έχουν περάσει, επίσης, από τη μεγάλη φωτιά που μετέτρεψε την Πάρνηθα σε στάχτες κι αποκαΐδια το 2007. Οι Χρήστος Γιαννακόπουλος και Ιάσονας Κάντας, με το Πάρνηθα: 10 χρόνια μετά, αφηγούνται την περιπέτεια των ανθρώπων που, κόντρα στις αντιξοότητες, προσπάθησαν να αναγεννήσουν το βουνό και να το να προστατέψουν.

Ντοκιμαντέρ και προσφυγική κρίση

Η προσφυγιά και το ξερίζωμα δεν είναι καταστάσεις που αφορούν μια, χρονικά και τοπικά, αυστηρά προσδιορισμένη ιστορική συνθήκη, είναι έννοιες αναπόσπαστα δεμένες με την υπαρξιακή μας κατάσταση. Η Πάολα Ρεβενιώτη βάζει την κάμερά της να περιπλανηθεί στους επίσημους και ανεπίσημους χώρους υποδοχής και διαμονής προσφύγων στη Λέσβο τον Ιανουάριο του 2016 απευθύνοντας ένα Welcome…Καλωσόρισμα σε όποιον το έχει μεγαλύτερη ανάγκη.

Πώς να παρηγορήσει κανείς τα προσφυγόπουλα που κατέληξαν στο Λαύριο, στο Κέντρο Υποδοχής Προσφύγων; Τι να «τραγουδήσει στα παιδιά που αναγκάστηκαν, με τον πιο σκληρό τρόπο, να χάσουν την αθωότητα της ηλικίας τους από τόσο νωρίς; Η Αυλή (Ε. Τσουχτίδη, Α. Μπαφαλούκας) σιγοψιθυρίζει μια θλιμμένη μελωδία για ανθρώπους διωγμένους και βασανισμένους, εξόριστους απ’ τον παιδικό παράδεισο στον οποίο όφειλαν να ζουν.

Η τέχνη δεν είναι μόνο έκφραση: είναι παρηγοριά για τη σκληρότητα ενός ανελέητου κό- σμου που πλέει ακυβέρνητος στους ωκεανούς της Ιστορίας. Στο Ζωγραφίζοντας… (Δ. Σταμάτης, Ι. Νεοφύτου), ένα τσούρμο παιδιά από το Αφγανιστάν χρησιμοποιούν αυτό το ύστατο καταφύγιο, κάνοντας πίνακες τις αναμνήσεις τους απ’ τον πόλεμο και τις ελπίδες τους για το μέλλον.

Κόντρα στην περιρρέουσα απαισιοδοξία των καιρών μας, η αλληλεγγύη, η κουλτούρα της συνεργασίας και ο ανθρωπισμός στην Ελλάδα του 2017 δεν είναι άγνωστες έννοιες. Το ντο- κιμαντέρ Μετά – Στοιχεία για το 2017 ( Γ. Χρ. Ζέρβος), παρουσιάζοντας μας τις ζωές καθημερινών ανθρώπων που παλεύουν να κάνουν τη διαφορά, μας επιτρέπει να είμαστε αισιόδοξοι.

Η Ευρώπη, σήμερα αλλά και διαχρονικά, δεν περιορίζεται μόνο εντός των γεωγραφικών ορίων της, γιατί –πάνω απ’ όλα– είναι μια οπτιμιστική  ιδέα. Η ιδέα αυτή της Ευρώπης ως σύγχρονης γης της επαγγελίας οδήγησε το μεγαλύτερο μεταναστευτικό ρεύμα που έχει καταγραφεί απ’ τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο να την αναζητήσει. Τι βρήκαν όλοι αυτοί οι άνθρωποι στη θέση του ονείρου που είχαν στο μυαλό τους, αναρωτιέται το ντοκιμαντέρ Πεθαίνοντας για την Ευρώπη (Ν. Πηλός).

Η πίκρα της προσφυγιάς δεν γνωρίζει σύνορα. Σ’ αυτό θα συμφωνούσαν τα πρόσωπα που μας αποκαλύπτονται στο ντοκιμαντέρ Το ταξίδι του Ορφέα (Θ. Δαδής). Μια ιστορία που συντίθεται μέσα απ’ τη διασταύρωση τεσσάρων διαφορετικών ιστοριών ξεριζωμού, απ’ τη Συρία ως τη Μικρά Ασία κι από την Τουρκία ως την Ελλάδα.

Το προσφυγικό πρόβλημα έγινε γνωστό μέσα από τα δελτία ειδήσεων και τα δημοσιογραφικά ρεπορτάζ. Πώς θα μας φαινόταν η αφήγηση του συγκλονιστικού αυτού δράματος, από την οπτική γωνία εκείνων που το έζησαν;

Το ντοκιμαντέρ Η προσφυγική κρίση μέσα από τα κινητά τηλέφωνα της Δάφνης Τόλη πραγματοποιεί αυτό που δηλώνεται στον τίτλο του και μας ρίχνει, χωρίς ενδιάμεσο, στην κόλαση της πιο σπαρακτικής ιστορικής περιπέτειας των τελευταίων ετών.

Όσο για τα παιδιά των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα, άφησαν πίσω τους έναν πόλεμο για να έρθουν αντιμέτωπα με έναν άλλο, πιο ύπουλο: τον πόλεμο του ρατσι- σμού. Το Ένα σχολείο ενάντια στο ρατσισμό (Μ. Αγραφιώτης) ξανακάνει επίκαιρη την παράλογη ιστορία του δημοτικού στο Ωραιόκαστρο, που το 2016 μάς θύμισε ότι η μάχη κατά της μισαλλοδοξίας πρέπει να ξεκινήσει απ’ τα σχολεία.

Εγκλωβισμένοι στη no man’s land της Ειδομένης, αποδιωγμένοι από μια Ευρώπη που κλεί- νει τα σύνορά της, οι πρόσφυγες μετατρέπονται σε φαντάσματα που στοιχειώνουν τη συλλογική συνείδηση, υπενθυμίζοντάς της τις ευθύνες της.

Το μοναστήρι Παναγία η Φοβερά Προστασία τείνει ένα χέρι βοηθείας στους ανθρώπους αυτούς, στις Ψυχές των συνόρων του Τάκη Μπαρδάκου.

Θάλασσα και πολιτισμός

Ο δυτικός πολιτισμός, μετά από τόσες περιπλανήσεις στους λαβυρίνθους του ρασιοναλισμού, επιστρέφει στον μύθο, σε μια ύστατη προσπάθεια να καταλάβει τη σημερινή του κατάσταση. Μια θάλασσα γεμάτη επώδυνα μυστικά κι ο μύθος της αρπαγής της Ευρώπης απ’ τον ερωτευμένο Δία, στοιχειώνουν το Europe του Σταύρου Στρατηγάκου.

Η Θάλασσα, ειδικά στην Ελλάδα, υπήρξε ανέκαθεν μια μήτρα δημιουργίας, ποιητικών ενο- ράσεων, μεταφυσικών ιδεών, μια ανεξάντλητη πηγή σκέψεων και συγκινήσεων κάθε είδους. Στο Θάλαττα της Τριανταφυλλιάς Δημοπούλου, το αιώνιο υγρό στοιχείο γίνεται αντικείμενο ενδελεχούς παρατήρησης και έρευνας από μια ανεξάρτητη ομάδα αυτοχρηματοδοτούμενων φοιτητών Βιολογίας του ΑΠΘ, οι οποίοι ξεκινούν ένα συναρπαστικό ταξίδι στις ελληνικές θάλασσες, προσκομίζοντάς μας ευρήματα κάθε είδους.

Ως εύρημα τέτοιου τύπου θα μπορούσαμε να δούμε και τα Ιβάρια: έτσι ονομάζονται τα φυσικά ιχθυοτροφεία που έχουν δημιουργηθεί γύρω από τη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου στον διάβα των ετών. Το ντοκιμαντέρ του Λουκά Κουμπούρη και του Νικόλα Παπαδημητρίου, παίρνει τον τίτλο του από την ονομασία του ψα- ρέματος στα εν λόγω ιχθυοτροφεία: Άλιμα. Μια κοντινή ματιά στη ζωή των ψαράδων.

«Πώς να δεθεί η μεσόγειος με σχοινιά;» αναρωτιέται στον διάσημο στίχο του ο Άλκης Αλκαίος, και το ερώτημα, φυσικά, είναι ρητορικό. Κέντρο πνευματικής ανάπτυξης, αλλεπάλληλων καλλιτεχνικών και επιστημονικών γενέσεων, η Μεσόγειος εξακολουθεί να στοιχειώνει το συλλογικό μας ασυνείδητο και το Μεσόγειος – Η Ελληνική Λίμνη (Κ. Βάκκας) εξηγεί το γιατί.

Η εκκίνησή μας είναι θαλάσσια. Για παράδειγμα , τα Επτάνησα: παρά το γεγονός ότι από εκεί πέρασε πλήθος κατακτητών, το σύμπλεγμα νησιών κατάφερε να δημιουργήσει το πρώτο ελληνικό κράτος. Ένα οδοιπορικό των αγώνων κατά της αγγλοκρατίας, παρακολουθούμε στο ντοκιμαντέρ του Αλέξανδρου Ποταμιάνου Η οδύσσεια των Επτανήσων: Η γέννηση του Ιονίου Κράτους.

Η ελληνικότητα βρίσκεται, επίσης, στην επαρχία. Μια συνηθισμένη μέρα απ’ τη ζωή ενός ελληνικού χωριού, αφηγείται την αλήθεια αυτής της χώρας, πολύ πιο γλαφυρά απ’ οποιαδήποτε ιστορική ανάλυση. Κατά τη διάρκεια του τρύγου, ο φακός του Χρήστου Πυθαρά στο This is Sopi συλλαμβάνει τις ψηφίδες μιας πραγματικότητας σχεδόν υπεριστορικής.

Τέχνη, μνήμη και κοινωνία

Η τέχνη κι η κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα αποτελούσαν ανέκαθεν συγκοινωνούντα δοχεία. Στο The Invisible Hands της Μαρίνας Γιώτη, βλέπουμε τον τρόπο με τον οποίο σχηματίζεται το συγκρότημα των The Invisible Hands, δίνοντας υπόσταση στην ανάγκη για έκφραση που δημιουργεί η ιστορική κατάσταση μετά την επανάσταση στην Αίγυπτο το 2011.

Η αγάπη για τη μουσική κι η μουσική ως μετουσίωση του αισθήματος της αγάπης, δίνουν, επίσης, τον τόνο και τον ρυθμό στο Magnetic Fidelity: Μια ιστορία αγάπη της Ελίνας Βερυκίου. Εκεί θα συναντήσουμε τον Ηλία-Jesus, τη μούσα του, τη Σαμπίνε και το κοινό τους όραμα ζωής και καλλιτεχνικής δημιουργίας που θυμίζει μια σύγχρονη Εδέμ στην καρδιά του γκρίζου πραγματικού.

15 χρόνια ασταμάτητου χορού, 15 χρόνια ενός ρυθμού που δονεί τη Θεσσαλονίκη, συνοψίζονται σε μία ώρα, στο Paranaue: The Documentary του Αναστάση Δαλλή, ο οποίος χρονογραφεί την πορεία του σάμπα-ρέγκε συγκροτήματος των Paranaue. Ένας ζωντανός πυρήνας διάδοσης της αφροβραζιλιάνικης, μουσικοχορευτικής κουλτούρας, που κάνει την καρδιά της συμπρωτεύουσας να χτυπά πιο γρήγορα και δυνατά.

Από την άλλη, στην καρδιά της πρωτεύουσας, ηχεί μια μουσική άλλου είδους. Φάρος πολιτισμού και αειθαλούς Ομορφιάς, η Εθνική Λυρική Σκηνή, το μοναδικό λυρικό θέατρο της χώρας, παραμένει χώρος αισθητικής ανάτασης και μνημείο μιας άλλης Ελλάδας που κινδυνεύει να χαθεί. Στο Εθνική Λυρική Σκηνή: Η ιστορία της όπερας στην Ελλάδα ο Κώστας Αυγέρης μας εφιστά την προσοχή στο γιατί δεν πρέπει να αφήσουμε κάτι τέτοιο να συμβεί.

Τι άλλο οφείλουμε να σώσουμε απ’ τη λήθη; Ο ελληνικός κινηματογράφος, γνωρίζει φάσεις, αλλαγές, μετατοπίσεις θεματικού ενδιαφέροντος κτλ. Σήμερα, η επιτυχία των ταινιών του Γιώργου Λάνθιμου, έχει κάνει αρκετούς σχεδόν να ξεχάσουν ότι υπήρξε ελληνικό σινεμά και πριν τον Κυνόδοντα. Ο Χάρης Ραφτογιάννης με το Ελληνικός κινηματογράφος: Το πέρασμα σε μιαν άλλη εποχή θυμάται άλλες μέρες του ελληνικού σινεμά, με οδηγό του την Βούλα Γεωργακάκου.

Όταν ανοίγει η συζήτηση περί πολιτισμού, πολλαπλασιάζονται τα ερωτήματα. Ένα ακόμα: μπορεί η τέχνη να ανθίσει ακολουθώντας εναλλακτικούς δρόμους; Οι Κωνσταντίνος Βήτα, Θάνος Ανεστόπουλος, Κωνσταντίνος Τζούμας, Παύλος Παυλίδης, Δημήτρης Πουλικάκος και άλλοι εναλλακτικοί καλλιτέχνες, περιγράφουν στο Ζητείται Διέξοδος (Σ. Βαφειάδης) τη δημιουργική διαδρομή τους στην Ελλάδα των τελευταίων δεκαετιών.

Όταν γερνάμε, πάντα επιστρέφουμε στους Αρχαίους Έλληνες, δηλώνει σκωπτικά ένας χαρακτήρας του Μισέλ Ουελμπέκ, στη Δυνατότητα ενός Νησιού. Είναι σύμπτωμα, λοιπόν, ενός γηράσκοντος πολιτισμού, το γεγονός ότι το αρχαίο δράμα κι η αριστοφανική κωμωδία είναι σήμερα πιο επίκαιρα από ποτέ; Το Αρχαίων Δράμα: Ειρήνη του Αριστοφάνη – Νίκος Κυπουργός (Π. Παππάς, Δ. Χαραλάμπους), επιχειρηματολογεί πάνω στους λόγους για τους οποίους η Ειρήνη του Αριστοφάνη είναι μια κωμωδία αήττητη απ’ τον χρόνο.

Πολιτισμός και γλώσσα είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Μπορεί η γλώσσα, εκτός από πολιτιστικό εργαλείο, μέσο επικοινωνίας και –κατά Εμίλ Σιοράν– μοναδική πατρίδα του ανθρώπου, να είναι ταυτόχρονα ανεξάντλητη πηγή γέλιου και ευφορίας; Οι Γλωσσοδέτες του Σίμου Κορεξενίδη πραγματοποιούν μια εκτενή ανάλυση των λέξεων αυτών που δίνουν τον τίτλο του ντοκιμαντέρ και παντρεύουν τη γνώση με τη διασκέδαση

Στον δυτικό κόσμο που ραγδαία εξελίσσεται, απομακρυνόμενος όλο και περισσότερο απ’ τις φυσικές του ρίζες, η διαπίστωση ότι υπάρχουν ακόμα πρωτόγονες φυλές που ζουν στο δικό τους, εναλλακτικό σύμπαν, προκαλεί δέος. Το Εμπερά του Ιάσωνα Πιπίνη μας παρουσιάζει μια τέτοια φυλή, απομονωμένη σε μια τροπική περιοχή στον ποταμό Τσαγρές του Παναμά, για την οποία η ζωή παραμένει ένα μαγικό φαινόμενο.

Πορτρέτα

Ένας μεγάλος αθλητής δεν διαμορφώνεται μόνο μέσα στα γήπεδα και τους χώρους προ- πόνησης: τον δημιουργεί συχνά η ίδια η ζωή του, με τις καταστροφές και τους θριάμβους που συμβαίνουν μακριά απ’ τα μάτια του κοινού. Έτσι συνέβη και με τον παλαίμαχο ποδοσφαιριστή, Τάκη Λουκανίδη, όπως αποκαλύπτεται στο ντοκιμαντέρ Θρύλοι των γηπέδων: Τάκης Λουκανίδης (Λ. Πανονίδης).

Η πορεία του Έλληνα κιθαρίστα Κώστα Καραμητρούδη στο διεθνές στερέωμα του με- λωδικού heavy metal, δεν είναι τίποτα λιγότερο από εντυπωσιακή. Μέσα απ’ τη ματιά του ίδιου και των συνεργατών του, γινόμαστε κι εμείς μάρτυρες της υλοποίησης ενός φλογερού ονείρου που ροκάρει δυνατά, στο ντοκιμαντέρ GUS G.: Life Through Fire (Θ. Τσαουσόπουλος).

Κι από τις κιθάρες περνάμε στα beats. Ιδιαίτερη προσωπικότητα, ριζοσπαστική καλλιτέχνις, εξαιρετική μουσικός, η Λένα Πλάτωνος είναι μια από τις σημαντικότερες φιγούρες του ηλεκτρονικού ήχου στην Ελλάδα. Ο Χρήστος Πέτρου με το λπ εντρυφεί στο φαινόμενο Πλάτωνος, επιχειρώντας μια ανασκόπηση της εποχής που δημιουργήθηκαν οι πιο επαναστατικοί δίσκοι της.

Επαναστατικό υπήρξε στην εποχή του και το σινεμά του Μπουνιουέλ. Εκτός από σπουδαί- ος σκηνοθέτης και λαμπρός εκπρόσωπος του κινηματογραφικού σουρεαλισμού ποιος πραγματικά ήταν ο Λουίς Μπουνιουέλ; Την απάντηση επιχειρεί να δώσει ο Νίκος Θεοδοσίου με το ντοκιμαντέρ του Απαγορευμένη Επίσκεψη που αναζητά τα χνάρια του μεγάλου καλλιτέχνη στην Εξτρεμαδούρα της Ισπανίας.

Ανέκαθεν στον δικό μας τόπο, τους ανθρώπους τους έφτιαχναν οι παρέες τους. Στην ται- νία Συμπόσιο του Ιάσονα Ταβλά, βλέπουμε πως οι φίλοι του μεγάλου Έλληνα σκηνοθέτη Νίκου Κούνδουρου έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη δια- μόρφωση ενός απ’ τους σημαντικότερους κινηματογραφικούς δημιουργούς του εγχώριου σινεμά.

Παραμένοντας εντός κινηματογραφικών περιοχών, μια από τις μεγαλύτερες ηθοποιούς του βρετανικού σινεμά, η υπέροχη Σαρλότ Ράμπλινγκ, μιλάει στον γνωστό δημοσιογράφο, Θανάση Λάλα, για τη ζωή και το έργο της, χωρίς να φείδεται ειλικρίνειας. Το Τετράδια –Θανάσης Λάλας: Σάρλοτ Ράμπλινγκ (Μ. Γιαννούλη) γκρεμίζει τον τέταρτο τοίχο και επιτρέπει σε μια σύγχρονη ιέρεια της υποκριτικής να κοιτάξει βαθιά μέσα στην ψυχή μας, ενώ ξεγυμνώνει τη δική της.

Όταν, όμως, αναφερόμαστε σε μεγάλους ηθοποιούς, ξέρουμε άραγε σε ποιο βαθμό μι- λάμε για τον άνθρωπο και σε ποιον για τον καλλιτέχνη; Υπάρχει κάτι σαν σταθερός πυρήνας ενός «εγώ» για άτομα που έχουν συνθέσει τον εαυτό τους μέσα από μια ατέρμονη περιπλάνηση στην ετερότητα; Ο σκηνοθέτης Μιχάλης Λυκούδης σκιαγραφεί ένα κινηματογραφικό πορτραίτο του κορυφαίου ηθοποιού Δημήτρη Καταλειφού, στο Δημήτρης Καταλειφός: Ιχνηλάτης του εφήμερου, και αναζητά την απάντηση.

Περνώντας στη λογοτεχνία, μπορούμε να πούμε ότι όλη η ψυχή του Νίκου Καζαντζάκη βρίσκεται στο έργο του. Ο ίδιος προσπάθησε να ερμηνεύσει και τον εαυτό του στην αυτοβιογραφία του. Μπορεί, όμως, ποτέ κανείς να είναι βέβαιος για το ποιος είναι, αν δεν έχει κοιτάξει την ύπαρξή του με τα μάτια του άλλου; Στο Πάνω απ’ όλα το έργο, της Τάνιας Χατζηγεωργίου, ερευνητές, καθηγητές αλλά και απλοί άνθρωποι που έζησαν δίπλα στον κορυφαίο στοχαστή και λογοτέχνη επικοινωνούν την εικόνα που είχαν για το κολοσσιαίο αυτό μέγεθος των ελληνικών γραμμάτων.

Μιλώντας για κολοσσιαία μεγέθη, ο –κατά πολλούς– μεγαλύτερος ποιητής όλων των εποχών, Ουίλιαμ Σαίξπηρ, είχε χαρακτηρίσει τον άνθρωπο «πεμπτουσία της σκόνης». Ευτυχώς, δεν είχε απόλυτο δίκιο όταν έδινε αυτό τον ορισμό, κι η απόδειξη είναι ότι 600 χρόνια μετά τον θάνατό του, παραμένει ζωντανός. Το ντοκιμαντέρ Μια ολονυκτία για τον Σαίξπηρ (Η. Γιαννακάκης) δείχνει πώς πολλοί φανατικοί θαυμαστές του Βάρδου, κρατούν αθάνατο το πνεύμα του και τον επαναφέρουν στη ζωή σε μια υπέροχη νύχτα.

Συγγραφέας, ποιητής, ακτιβιστής της Αριστεράς, ο Περικλής Κοροβέσης είναι μια απ’ τις σημαντικότερες μορφές του νεώτερου πολιτικού βίου της Ελλάδας. Στο ντοκιμαντέρ, Η Μέθοδος (Χ. Γιουλάτος) μαθαίνουμε για τη νύχτα εκείνη του 1967, όταν το κουδούνι του λογοτέχνη χτύπησε στις τρεις τα ξημερώματα για να βυθίσει τον Κοροβέση σε μια καφκική κόλαση φυλακίσεων και βασανιστηρίων.

Γνωστός περισσότερο για μυθιστορήματά του για παιδιά, ο Παντελής Κολιότσος είναι υπεύθυνος για τη δημιουργία κάποιων εκ των πιο πολύπλοκων και φιλοσοφικά τεταμένων μυθιστορημάτων της μοντέρνας ελληνικής πεζογραφίας. Το ντοκιμαντέρ Παντελής Καλιότσος: Στο εργαστήρι του μυθιστοριογράφου (Μ. Ντούζα) μας δίνει τη δυνατότητα να γνωρίσου- με έναν σπουδαίο, ακάματο εργάτη του λόγου.

Οφείλουμε, επίσης, να γνωρίσουμε έναν σημαντικό διάκονο του επιστημονικού λόγου. Υπεύθυνος, σε πολύ μεγάλο βαθμό, για τη θεμελίωση του κλάδου της ενδοκρινολογίας στην Ελλάδα, ο Διονύσιος Ίκκος υπήρξε μια ξεχωριστή μορφή της ιατρικής στον εικοστό αιώνα. Ο Σταύρος Ψυλλάκης, με το γνώριμα διεισδυτικό βλέμμα του επιχειρεί την εξέταση της πολύτιμης παρακαταθήκης και της ζωής του επιστήμονα, στο ντοκιμαντέρ Αυτοί που τόλμησαν: Διονύσιος Ίκκος.