Ο Πίτερ Ουιντόνικ ανέπνεε ντοκιμαντέρ. Σκηνοθέτης, παραγωγός, συγγραφέας, προγραμματιστής, σύμβουλος, μέντορας. Σε 60 χρόνια ζωής και 35 χρόνια καριέρας συμμετείχε σε περισσότερες από 100 ταινίες και πρότζεκτ. Με βάση το Μόντρεαλ, ταξίδευε ακατάπαυστα στον κόσμο, προσφέροντας γενναιόδωρα τις γνώσεις του γύρω από το ντοκιμαντέρ. Οι άνθρωποι του φεστιβάλ συνδέθηκαν στενά μαζί του. Ήταν ένας πραγματικός φίλος του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Ως ελάχιστο φόρο τιμής η διοργάνωση έδωσε το όνομά του στο βραβείο κοινού για ξένη παραγωγή. Μοιραζόμαστε μαζί σας το μανιφέστο και πιστεύω του, έναν οδηγό για όποιον επιθυμεί να γίνει ντοκιμαντερίστας (δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Point of View την άνοιξη του 2007 τχ. 65.)
Doc the World
Το προσωπικό μου μανιφέστο και πιστεύω
του Πίτερ Ουιντόνικ
Κάθε σκηνοθέτης πρέπει να αποκτήσει το δικό του, προσωπικό μανιφέστο: μια κοσμοθεωρία, ένα σκηνοθετικό ύφος, μια μοναδική οπτική γωνία στην κινηματογραφική του αφήγηση. Κατόπιν, πρέπει να μάθει πώς να κινείται σ’ ένα άλλο, δεύτερο «σύμπαν». Υπάρχει μια αναπτυσσόμενη διεθνής αγορά που απαιτεί επιδεξιότητα στον τρόπο υποβολής μιας πρότασης, στην παρουσίαση και στην κατοχύρωση μιας ιδέας, στην προώθηση μιας ταινίας, στη διαχείριση των φεστιβάλ, στη δικτύωση και τη διανομή. Ας την αποκαλέσουμε την παγκόσμια «μανιφιέστα» των ΜΜΕ, μια συνάθροιση χωρίς προσωπικά όρια, φραγμούς, εθνικά σύνορα ή τεχνολογικούς περιορισμούς.
Πρόκειται για ένα πολύ ανταγωνιστικό και κατακερματισμένο σύμπαν, αλλά οι σκηνοθέτες πρέπει να μάθουν πώς να διαπραγματεύονται τη θέση τους σ’ αυτό για να μπορέσουν να προκόψουν – και να επιβιώσουν.
1. ΝΑ ΤΙΜΑΤΕ ΤΗΝ ΑΡΧΙΚΗ ΠΗΓΗ ΤΗΣ ΕΜΠΝΕΥΣΗΣ ΣΑΣ
Ο πατέρας μου μού χάρισε την πρώτη μου κάμερα όταν ήμουν επτά ετών. Ήταν αναγκασμένος να μας αφήσει εξαιτίας της κρίσης των πυραύλων στην Κούβα κι έτσι ψυχικά συνδέω πάντα την κάμερα με την οικογένεια. Προσπαθώ να τιμώ την μνήμη του.
Οι άνθρωποι που είδα τότε στην τηλεόραση να διαδηλώνουν εναντίον του πολέμου με ενέπνευσαν. Έκτοτε, διερευνώ συνεχώς τις αιτίες των πραγμάτων. Άνθρωποι σαν τον Μαντέλα και τη Βαντάνα Σίβα με έχουν διδάξει να μη χάνω την πίστη μου και να μην ξεχνώ ποτέ το στόχο μου.
Ο Γκάντι με δίδαξε ότι σατιαγκράχα (μη βίαιη αντίσταση) σημαίνει «αλήθεια-δύναμη». Πιστεύω ότι Ντοκιμαντέρ είναι να Λες την Αλήθεια. Στο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ, η Αρουντάτι Ρόι με δίδαξε ότι: «Η στρατηγική μας δεν πρέπει να είναι να αντιπαρατεθούμε απλώς στην αυτοκρατορία, αλλά να την πολιορκήσουμε. Με την τέχνη μας, τη μουσική μας, τη λογοτεχνία μας, την ξεροκεφαλιά μας, τη χαρά μας, την εξυπνάδα μας, την αδιάλλακτη αποφασιστικότητά μας – και την ικανότητά μας να λέμε τις δικές μας ιστορίες».
2. ΜΕΛΕΤΗΣΤΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ και ΑΠΟΚΤΗΣΤΕ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΟΥΣ ΜΕΝΤΟΡΕΣ
Πάντοτε αγαπούσα τον κινηματογράφο και τις εικόνες. Και ξαναβλέπω συνεχώς τα σημαντικά έργα της ιστορίας του κινηματογράφου. Ταινίες του Φελίνι, του Τσάπλιν, του Ντόναλντ Μπρίτεν, του Ρόμπερτ Φρανκ. Ο μέντοράς μου, Εμίλ ντε Αντόνιο, ήταν ο νονός του πολιτικού ντοκιμαντέρ. Ήταν ένας άνθρωπος γεννημένος να αγωνίζεται και ο μόνος σκηνοθέτης που συμπεριλαμβανόταν στη λίστα των εχθρών του προέδρου Νίξον. Αν φτιαχνόταν ποτέ επαναστατικός στρατός, ο ντε Αντόνιο θα ήταν ο προοδευτικός στρατηγός που θα οδηγούσε τα στρατεύματα των εναλλακτικών ΜΜΕ στον πόλεμο ενάντια στην καταπίεση. Ο πόλεμός του θα στόχευε στην ανεξάρτητη και ελεύθερη έκφραση.
Κι έρχομαι στον Βέρνερ Χέρτσογκ. Οποιοδήποτε από τα 30 περίπου ντοκιμαντέρ του Βέρνερ Χέρτσογκ θα όριζε με μοναδικό τρόπο την καλλιτεχνική μορφή του ντοκιμαντέρ. Ο Χέρτσογκ είπε κάποτε: «Ίσως να αναζητώ κάποια ουτοπικά πράγματα, όπως χώρο για την ανθρώπινη τιμή και το σεβασμό, τοπία που δεν έχουν ακόμα βεβηλωθεί, πλανήτες που δεν υπάρχουν ακόμα, τοπία που ονειρεύτηκα. Πολύ λίγοι άνθρωποι αναζητούν αυτές τις εικόνες σήμερα». Μια φορά μου είχε πει «Ο κόσμος δεν υπάρχει απλώς για να γυρίζουμε εμείς ταινίες. Οφείλεις να θυμάσαι πως κάθε φορά που κάνεις μια ταινία πρέπει να είσαι έτοιμος να παλέψεις με τον ίδιο τον Διάβολο για να την πάρεις. Αλλά μην τα παρατάς ποτέ, να πάρει η ευχή! Βάλε τη φωτιά».
3. ΤΟ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΗΘΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ
Τα ηθικά συγγράμματα του Αριστοτέλη είναι πολύ χρήσιμα στους ντοκιμαντερίστες. Ο Αριστοτέλης έγραψε, «Δεν μελετάμε την ηθική για να μάθουμε πώς είναι ο ενάρετος, αλλά για να φερόμαστε εμείς ως ενάρετοι». Χάρηκα πολύ όταν ανακάλυψα ότι στα ελληνικά οι λέξεις ηθική, χαρακτήρας και συνήθεια προέρχονται από την ίδια ρίζα.
Η ηθική είναι σημαντική στις καθημερινές μας δραστηριότητες και σε όλες τις διαδικασίες που σχετίζονται με τη δημιουργία και την κατανάλωση των ΜΜΕ. Δεν έχει υπάρξει ταινία που να μη θέτει ηθικά ερωτήματα. Από το ποιος πληρώνει για την πραγματοποίησή της, μέχρι το πώς είναι η σχέση του σκηνοθέτη με τους ήρωές του κατά το γύρισμα και πώς γίνεται η χειραγώγηση του μοντάζ και το μάρκετινγκ, η ηθική παραμένει ένα ακανθώδες ζήτημα με το οποίο είμαστε αναγκασμένοι ν’ ασχοληθούμε. Αυτός είναι κι ο λόγος που μ’ αρέσει να κάνω ταινίες.
4. ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΠΑΙΔΕΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΜΜΕ
Παιδεία είναι η ικανότητα να κατανοούμε, να αναλύουμε, να αξιολογούμε κριτικά και να εκφραζόμαστε ορθά σε διαφορετικά συμφραζόμενα. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι τόσο πανταχού παρόντα, όσο κι ο αέρας που αναπνέουμε. Είναι η γλώσσα που μιλάνε τα παιδιά μας. Σ’ ένα κόσμο όπου τα ΜΜΕ μας κυκλώνουν από παντού, πρέπει να διευρύνουμε την άποψή μας για την παιδεία έτσι ώστε να τα περιλαμβάνει. Πρέπει να καταλάβουμε τι ακριβώς είναι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τι κάνουν και πώς λειτουργούν.
Πρέπει επίσης να μάθουμε πώς να τα παραγουμε μόνοι μας: πώς να «διαβάσουμε» και να «γράψουμε» με φως, σ’ ένα κόσμο όπου το στιλό είναι τώρα η κάμερα, όπου το γράψιμο γίνεται στον τοίχο – με την μορφή της οθόνης. Οποιασδήποτε οθόνης, οπουδήποτε στον κόσμο.
5. Η ΖΩΗ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Ζούμε σ’ έναν πολιτικό κόσμο. Όπως όλοι οι καλλιτέχνες, έτσι και οι ντοκιμαντερίστες το οφείλουν στο μέλλον να εκφραστούν ενάντια στην αδικία όπου κι αν αυτή συντελείται. Το ψέμα είναι η λέξη κλειδί αυτού του αιώνα. Είμαστε, ήμασταν και θα είμαστε πάντα σε πόλεμο. Έναν πόλεμο για τον ανθρώπινο νου και την ενεργή του θέληση. Οι ανεξάρτητοι στοχαστές, οι σκηνοθέτες ντοκιμαντέρ και οι καλλιτέχνες των ψηφιακών ΜΜΕ είναι η πεζικάριοι του μιντιακού αυτού πολέμου.
Πρέπει να προσπαθήσουμε να θέσουμε το έργο μας και τον ακτιβισμό μας στην υπηρεσία του ανθρώπου. Να γίνουμε κύριοι του εαυτού μας και να πάρουμε πίσω τα ΜΜΕ μας από τους ομίλους εταιρειών, τους αποικιοκράτες της κατανάλωσης και του νου των μαζών. Ας τους ξεγελάσουμε σαν δεύτεροι Ρομπέν των Δασών, μετατρέποντας το καλλιτεχνικό μας έργο στο ντοκιμαντέρ σε γνήσια ΜΜΕ για τις μάζες.
6. ΤΑ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΑΛΛΑΞΟΥΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
Η επικοινωνία είναι ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. Οι ακτιβιστές των ΜΜΕ βρίσκονται παντού στον κόσμο, εργάζονται με τις ψηφιακές τους κάμερες στα χαρακώματα της πρώτης γραμμής για να υπερασπιστούν τα δικαιώματα του ατόμου, για να υπερασπιστούν τα συλλογικά δικαιώματα των κοινωνιών, για να προστατεύσουν όλα μας τα δικαιώματα. Η επικοινωνία των δικαιωμάτων και το δικαίωμα να επικοινωνείς βρίσκεται στο επίκεντρο του δημοκρατικού κοινωνικού αγώνα. Αφορά τον γενικότερο ψηφιακό διάλογο, τον πλουραλισμό, την ανοχή και τη συμμετοχή. Η επανάσταση του ψηφιακού ντοκιμαντέρ είναι ότι μετατρέπει το κοινό σε «δημιουργούς-χρήστες» του προϊόντος, σε ταυτόχρονους δηλαδή παραγωγούς και χρήστες του προϊόντος, αντί για παθητικούς δέκτες. Το ψηφιακό όνειρο είναι πλέον απτή πραγματικότητα. Με όπλο την πληροφορία, ο κόσμος μπορεί να αλλάξει.
7. ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙΣΤΕ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ
Οι ντοκιμαντερίστες πρέπει να ενστερνιστούν τις νέες τεχνολογίες. Μπορούμε να πάρουμε ό,τι γνωρίζουμε για το παραδοσιακό ντοκιμαντέρ και να το ενσταλάξουμε σε ό,τι σπουδαίο διαθέτουν τα νέα μέσα μαζικής επικοινωνίας, τα ΜΜΕ του αύριο και τα ΜΜΕ του σήμερα. Για τη γενιά Ψ (όπως ψηφιακό), ζώντας στην Ψηφιακή εποχή, το ντοκιμαντέρ μετενσαρκώνεται ως ψηφιακό Τεκμήριο. Ένα τεκμήριο που μπορεί να ενσωματώνει στοιχεία μυθοπλασίας, πραγματικότητας, κινούμενα σχέδια, γραφικά, κείμενα σε κυβερνογλώσσες, ηχητικό υλικό, τηλεοπτικές εικόνες και σχεδιασμό παιχνιδιών. Περιεχόμενο για όλες τις πλατφόρμες και τα συστήματα μετάδοσης. Στον καινούργιο μας κόσμο, οι ορισμοί χάνονται και νέες φόρμες αναδύονται. Φόρμες που θα αναμειχθούν, θα ανακατευτούν, διαπερνώντας τα σύνορα, τα όρια, και τα είδη. Διευρύνουν τη γλώσσα του αποδεκτού κινηματογράφου. Η κουλτούρα της εικόνας μπορεί να προσφέρει πραγματικότητα και ποίηση στο κοινό, μέσα από αλλεπάλληλες, διαδοχικές συνδέσεις. Μπορεί να μας προσφέρει πληροφορίες που μας είναι εντελώς αναγκαίες για να είναι βιώσιμο το μέλλον.
ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΑΣ ΒΗΜΑΤΑ: ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΥΤΗ ΦΙΕΣΤΑ, ΕΣΕΙΣ ΣΚΕΦΤΕΙΤΕ ΤΟΠΙΚΑ
Αφού εξοπλιστείτε με το μανιφέστο σας κι αρχίσετε να κάνετε ταινίες με άποψη, τι πρέπει να κάνετε στη συνέχεια; Για να αντιστρέψουμε τη ρήση του οικο-σόφων: πρέπει να σκέφτεστε τοπικά και να δράτε παγκόσμια. Με άλλα λόγια, να είστε «παγκοσμιοτοπικοί».
Άπαξ και το κάνετε αυτό, θα γίνετε σταρ στο παγκόσμιο στερέωμα του ντοκιμαντέρ. Ικανοποίηση εγγυημένη! Θα μπείτε στο ρεύμα ως ένας διεθνής παράγοντας της «μανιφιέστας» του ντοκιμαντέρ, που είναι ένας συνδυασμός εμπορικών συναλλαγών, μάρκετινγκ και σκληρής δουλειάς, που θα τον μετριάζει μια στις τόσες κάποιος εορτασμός.
Σύμφωνα με την κοσμολογία μου, υπάρχουν τέσσερα στάδια τα οποία πρέπει να κατακτήσετε. Πρέπει να γράψετε την πιο πρωτότυπη πρόταση που γράφτηκε ποτέ, πρέπει να την παρουσιάσετε τέλεια στις διάφορες αγορές, πρέπει να την υλοποιήσετε όσο καλύτερα γίνεται, δεδομένων των πάντα περιορισμένων σας πόρων, και τέλος πρέπει να βγάλετε την ταινία σας έξω στον κόσμο. Κι όταν λέω έξω, εννοώ έξω. Μόνο έτσι θα μπορέσετε να λάβετε τη δίκαιη ανταμοιβή σας, μερικά χρυσά αγαλματάκια και κάποιες τιμητικές διακρίσεις.
ΠΡΩΤΟ ΣΤΑΔΙΟ: Η ΙΔΕΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΤΑΣΗ
Το να κάνεις ντοκιμαντέρ είναι σαν να ερωτεύεσαι. Το πρώτο στάδιο ξεκινά εκείνη την υπέροχη στιγμή που σου έρχεται μια ιδέα για μια ταινία. Είναι σαν να κατασκοπεύεις τη μούσα σου απ’ την άλλη πλευρά του δωματίου. Κεραυνοβόλος έρωτας. Είναι όμως η στιγμή του «αυτό είναι!» ή απλώς ένα ακόμα «ούτε αυτή τη φορά»; Εκείνη έρχεται προς το μέρος σου. Αίρεσαι στο ύψος των περιστάσεων κι αγκαλιάζεις την ιδέα. Και τότε, το αντικείμενο του πόθου σου, σε χαστουκίζει. Ακόμα μια σπουδαία ιδέα που καταρρίφθηκε.
Θα πρέπει να γεμίσετε μια ντουλάπα με ιδέες. Σε τέτοιο βαθμό που ν’ αρχίσει να ξεχειλίζει. Ένα μικρό απόκομμα εφημερίδας –αγοράζετε εφημερίδες ελπίζω– ή κάτι άλλο μικρό απ’ το Διαδίκτυο μπορεί να σας τραβήξει το ενδιαφέρον και να ενδυναμώσει την ιδιαίτερη οπτική σας. Πρέπει να κάνετε έρευνα κάθε δευτερόλεπτο που είστε ξύπνιοι, αλλά και κάθε δευτερόλεπτο που κοιμάστε. Και πρέπει να αποκτήσετε τεράστια εμμονή με μία μόνο ιδέα την οποία θα επιλέξετε μέσα από τα αμέτρητα γούνινα ζωάκια που γέννησε η φαντασία σας. Πρέπει να είστε διατεθειμένοι να τη δουλέψετε για κάνα δυο χρόνια, να ξοδέψετε χρόνο, χρήμα και ενέργεια, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι υπάρχει ενενήντα τοις εκατό πιθανότητα να μη γίνει τελικά η ταινία, για χίλιους διαφορετικούς λόγους. Ταυτόχρονα πρέπει να δουλεύετε πάνω σε έξι άλλες σπουδαίες ιδέες. Η μία μπορεί να είναι στο μοντάζ, η άλλη στα γυρίσματα, μια άλλη στην ανάπτυξη, μερικές στη λίστα των επιθυμιών σας, ενώ οι υπόλοιπες θα πεθάνουν ενόσω ακόμα θα βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη.
Παρ’ όλα αυτά, εσείς πρέπει να εξακολουθήσετε να έχετε πίστη και θα το κάνετε. Σας προτρέπω να κάνετε έρευνα αγοράς. Πριν αρχίσετε να σπαταλάτε το χρόνο σας, ερευνήστε ποιες άλλες ταινίες έχουν ήδη γίνει πάνω στο ίδιο θέμα. Στο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του Άμστερνταμ (IDFA) λαμβάνουν πάνω από δύο χιλιάδες αιτήσεις συμμετοχής κάθε χρόνο. Μιλάμε για τα πιο σημαντικά, κοινωνικά και πολιτικά ντοκιμαντέρ, μεγάλου και μεσαίου μήκους, που δεν είναι όμως και τα μοναδικά της χρονιάς εκείνης, αφού το συνολικό νούμερο ανέρχεται σε δεκάδες χιλιάδες. Πρέπει να ξεχωρίσετε και να έχετε και ξεχωριστή πρόσβαση στο θέμα σας. Στις διεθνόΔΙΚΤΥΟμένες μέρες του παγκόσμιου αυτού χωριού, όπου η έρευνα απέχει μόνο ένα κλικ, όλες οι δυνητικές ιστορίες είναι κάπου εκεί έξω, με μόνο όριο το μέχρι που μπορεί να φτάσει το μυαλό του κάθε σκηνοθέτη. Οπότε σκεφτείτε κάτι δυσνόητο, σκεφτείτε κάτι αποκλειστικό, σκεφτείτε «παγκοσμιοτοπικά».
Να μη δέχεστε ποτέ κι από κανέναν χρήματα που θα είναι μόνο για την ανάπτυξη του σχεδίου σας. Να ζητάτε εξαρχής πλήρη χρηματοδότηση. Αλλιώς ξεκινήστε τα γυρίσματα χωρίς χρήματα. Θα βρεθούν στην πορεία. Το να σας δίνουν χρήματα για την ανάπτυξη ενός σχεδίου είναι συνήθως ένας τρόπος των χρηματοδοτών να εξασφαλιστούν μέχρι να δουν τι θα γίνει και να κρατήσουν τους ενοχλητικούς σκηνοθέτες απασχολημένους και μακριά από τα πόδια τους. Οι ραδιοτηλεοπτικοί φορείς αναπτύσσουν πολλά περισσότερα σχέδια απ’ αυτά που προβάλλουν. Οπότε σίγουρα κάποιοι σκηνοθέτες την πατάνε.
Πρέπει να επενδύσετε στα δικά σας ταξίδια έρευνας. Στα πέρατα της Γης. Μια φίλη μου πήγε στην Κεντρική Ασία για να ερευνήσει ένα πιθανό θέμα ταινίας για έναν πολύ μυστηριώδη ποιητή. Όταν έφτασε στο απομονωμένο ορεινό χωριό του ποιητή, δύο άλλα κινηματογραφικά συνεργεία ήταν ήδη εκεί και ανταγωνίζονταν μεταξύ τους για τα δικαιώματα της ίδιας ιστορίας. Άρα, πριν πάτε, ερευνήστε. Είναι δεδομένο πως μόνο επτά ιστορίες έχουν ειπωθεί ποτέ σ’ αυτόν τον κόσμο ή ίσως μόνο δύο: ο χρόνος και η μνήμη είναι τα μοναδικά θέματα κάθε ταινίας. Οι εκπρόσωποι των καναλιών και οι διανομείς, ωστόσο, έχουν μνήμη καλύτερη κι από μπαταρία κινητού τηλεφώνου. Ξέρουν ποιες ταινίες είναι στο Zeitgeist (το πνεύμα των καιρών). Ρωτήστε τους.
Να μην ακολουθείτε ποτέ τη γενική τάση. Μελετήστε την τηλεόραση. Κατεβάστε από το Διαδίκτυο τα δίκτυα και τα προγράμματα των διεθνών ραδιοτηλεοπτικών φορέων. Δείτε στην ιστοσελίδα τους, στο τμήμα με τους παραγωγούς τι ακριβώς θέλουν. Να είστε σίγουροι πως αν διακρίνετε μια νέα τάση στην τηλεόραση προς μια μορφή ή ένα θέμα ντοκιμαντέρ, είναι ήδη πολύ αργά για να το μιμηθείτε ή για να σκεφτείτε να δημιουργήσετε έναν παρόμοιο κλώνο στο (κυρίαρχο) ρεύμα. Οι ανάγκες του προγραμματισμού καλύπτονται τουλάχιστον ένα χρόνο πριν. Οπότε, πρέπει να σκέφτεστε δύο με τρία χρόνια μπροστά. Τόσος είναι και ο χρόνος που απαιτείται για να κάνετε ένα σοβαρό ντοκιμαντέρ. Μάθετε πώς να εκφράζεστε γραπτώς. Χρησιμοποιείστε αυτόματο διορθωτή κειμένου. Ακόμα καλύτερα, προσλάβετε έναν συγγραφέα. Οι σκηνοθέτες δεν είναι κατ’ ανάγκη και καλοί συγγραφείς. Ούτε και οι καταλληλότεροι άνθρωποι για να παρουσιάζουν την ιδέα τους. Παλιά, μου άρεσε να γράφω πολλές δεκάδες σελίδες για κάθε σχεδόν πρότασή μου. Μερικοί παλιομοδίτικοι κινηματογραφικοί οργανισμοί το ζητούν ακόμα. Η θεωρία μου είναι ότι το άτομο που σας υποστηρίζει πρώτο σ’ έναν χρηματοδοτικό φορέα ή σ’ ένα κανάλι πρέπει να είναι προετοιμασμένο να διαβάσει όλα όσα έχετε γράψει. Αλλά το αφεντικό του ή ο υπεύθυνος του τμήματος θα θέλει μόνο μια σελίδα και το αφεντικό του αφεντικού θα θέλει μόνο μια παράγραφο. Όταν η πρόταση φτάσει στον επικεφαλής της κινηματογραφικής ιεραρχίας, τον διευθύνοντα σύμβουλο, θα απαιτείται μόνο μια γραμμή, οι πέντε εκείνες λέξεις που ίσως εμφανιστούν στο πρόγραμμα του καναλιού. Να ξέρετε λοιπόν ότι θα δουλέψετε έναν ολόκληρο χρόνο για να συμπυκνώσετε στο τέλος τα πάντα σε κάτι μικρότερο κι από χαϊκού. (Όπως ας πούμε… μια σπουδαία ταινία για μια σπουδαία ταινία).
Αυτό που θέλουν οι χρηματοδότες, οι φορείς και οι υπεύθυνοι ανάθεσης (commissioning editors) διεθνώς, σε ό,τι αφορά τον τρόπο γραψίματος, είναι σύντομες και σαφείς φράσεις. Πρέπει λοιπόν να συμπυκνώσετε την πρότασή σας σε μια απλή σύνοψη γραμμένη σε απλά αγγλικά. Πρέπει επίσης να συμπεριλάβετε σύντομα παραδείγματα της ανάπτυξης του σεναρίου ή οπτικοποιήσεις, σύντομα βιογραφικά, φιλμογραφίες και τον προϋπολογισμό. Πρέπει ακόμα να μάθετε πώς να συνοδεύετε τις λέξεις σας με μερικά γραφιστικά που θα περιέχουν φωτογραφίες και οπτικά βοηθήματα. Σκηνοθέτη, μάθε τα γραφιστικά προγράμματα!
Πουλάτε την ιδέα σας, αλλά πιο πολύ πουλάτε το πάθος σας. Στην πραγματικότητα, ο μόνος στόχος μιας πρότασης είναι να σας εξασφαλίσει μια δεύτερη συνάντηση. Να επακολουθήσει κάποια στιγμή μια συζήτηση, ζωντανά ή μέσω τηλεδιάσκεψης, έτσι ώστε τόσο εσείς όσο και ο υποψήφιος χρηματοδότης σας να μπορέσετε να αποκτήσετε πρόσβαση ο ένας στον άλλον και να κατανοήσετε ο ένας τις ανάγκες του άλλου. Εδώ είναι που υπεισέρχεται η γοητεία.
Μόλις γράψετε την τέλεια πρόταση, στείλτε την να κάνει το γύρο του κόσμου σε ογδόντα μέρες. Μπορείτε να την εκτυπώσετε μαζικά, σε πολύχρωμα, εξαιρετικά φυλλάδια, με μονές, αριθμημένες σελίδες. Τυπωμένα αντίγραφα, αλλά και PDF που να μπορούν να σταλούν με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Μια καλή πρόταση πρέπει να είναι προσαρμόσιμη. Ένας ξένος χρηματοδότης μπορεί να θέλει ένα συγκεκριμένο πράγμα, ένα ντόπιο κανάλι μπορεί να θέλει κάτι εντελώς διαφορετικό. Συχνά, πρόκειται για το ίδιο ακριβώς πράγμα, αλλά γραμμένο διαφορετικά. Πρέπει να αναθεωρείτε τις ιδέες σας, να αλλάζετε το πού δίνετε έμφαση, να ξαναγράφετε. Ο παραγωγός που κρύβετε μέσα σας πρέπει να συμφιλιώσει όλες αυτές τις διαφορές και να χρησιμοποιήσει διπλωματία για να πάρετε αυτό που θέλετε.
Έτσι λοιπόν, η πρότασή σας έχει αρχίσει να κυκλοφορεί. Θα μπορούσατε ίσως να προσλάβετε ένα τηλεφωνικό κέντρο στο Δελχί για να προσεγγίσει τηλεφωνικά όλους τους υποψήφιους χρηματοδότες ή για να στέλνει μαζικά ηλεκτρονικά μηνύματα. Αλλά δεν θα σας το συμβούλευα. Το δυνητικό σας αριστούργημα μπορεί να θεωρηθεί σκουπίδι του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Κάποτε έστειλα μια πρότασή μου με απλό ταχυδρομείο σε κάθε πιθανό χρηματοδότη ανά τον κόσμο. Πήρα μόνο τρεις θετικές απαντήσεις. Η μία ήταν από μια μικρή, μακρινή νησιωτική χώρα που είχε κρατικό κανάλι, αλλά δεν διέθετε ακόμα συσκευές τηλεόρασης για τους πολίτες της. Τους είχε αρέσει, όμως, η ιδέα. Ο Μαρκ Άκμπαρ κι εγώ είχαμε στείλει 1.500 αντίγραφα της πρότασής μας για την ταινία με τον Τσόμσκι, Κατασκευάζοντας συναίνεση, σε κάθε πιθανό χρηματοδότη στις ΗΠΑ. Λάβαμε ελάχιστες μόνο θετικές απαντήσεις. Άρα, αντί να ακολουθήσετε μια τόσο ευρεία και γενικευμένη προσέγγιση, είναι πιο χρήσιμο να ζητήσετε από έναν πιο πεπειραμένο σκηνοθέτη να υποστηρίξει το σχέδιό σας και να σας παρουσιάσει εκείνος. Οι κατά πρόσωπο συναντήσεις είναι ο μόνος πραγματικός τρόπος να πουλήσετε τον εαυτό σας και την ταινία σας.
ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΤΑΔΙΟ: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΙΔΕΑΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ
Πώς όμως θα συγκεντρώσετε τα χρήματα που χρειάζεστε για τη σπουδαία ιδέα σας; Μπορείτε βεβαίως να ικετεύσετε την οικογένειά σας, να προσεγγίσετε φιλανθρωπικές οργανώσεις και να βρείτε χρηματοδότες μέσα από το Διαδίκτυο, όπως έκανε ο Αμερικανός σκηνοθέτης Ρόμπερτ Γκρίνγκουολντ στην πρόσφατη ταινία του για το Ιράκ. Μπορείτε να στραφείτε σε καλλιτεχνικές επιχορηγήσεις, κυβερνητικούς φορείς και ΜΚΟ. Ή να αναζητήσετε παρηγοριά και ελεημοσύνη από την τηλεόραση. Για το σύνηθες κοινωνικό ντοκιμαντέρ της μίας ώρας έχουν απομείνει ακόμα σαράντα δημόσιοι περίπου ραδιοτηλεοπτικοί φορείς παγκοσμίως. Ταυτόχρονα, υπάρχουν εκατοντάδες ψηφιακά, ασύρματα, εμπορικά, συνδρομητικά, εξειδικευμένα, δορυφορικά, καλωδιακά και διαδικτυακά κανάλια. Γνωρίστε τους φίλους σας, αλλά και τους εχθρούς σας. Την άνοιξη και το φθινόπωρο κάθε χρόνου, οι εκπρόσωποι όλων των ραδιοτηλεοπτικών φορέων έχουν το συνήθειο να συχνάζουν στη Διεθνή Αγορά Προγράμματος των Καννών (MIP). Πρόκειται για μια τεράστια αγορά-παρέλαση όλων των προϊόντων που μπορούν να μεταδοθούν τηλεοπτικά ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο διεθνώς. Μέρη όπως οι Κάννες είναι δύσκολο να τα χειριστείτε μόνοι σας, αλλά μπορείτε να προσκολληθείτε στις εθνικές σας αποστολές και να προσπαθήσετε να δικτυωθείτε.
Θεωρώ, ωστόσο, πολύ πιο χρήσιμο για τους ντοκιμαντερίστες να συχνάζουν στα μέρη που πάνε οι χρηματοδότες των ντοκιμαντέρ. Δηλαδή στο φόρουμ του IDFA στο Άμστερνταμ, στο SunnySide of the Docs του Φεστιβάλ LaRochelle στη Γαλλία, στο HotDocs στο Τορόντο, στο Silver Docs στην Ουάσινγκτον, στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του Σέφιλντ στο Ηνωμένο Βασίλειο, στο AIDC (Διεθνές Συνέδριο Ντοκιμαντέρ της Αυστραλίας) και σε ελάχιστα άλλα φεστιβάλ «γνωριμιών» όπου μπορείτε να εντοπίσετε και να «στριμώξετε» τους ανθρώπους αυτούς. Πρέπει να είστε πρόθυμοι να πάτε οπουδήποτε, σε οποιοδήποτε μέρος στον κόσμο για τις βασικές αυτές αγορές ανάπτυξης σχεδίων.
Να είστε έτοιμοι να παρουσιάσετε τις ιδέες σας ιδιωτικά, αλλά και δημόσια μπροστά σε κοινό. Θα αναγκαστείτε να μονομαχήσετε μπροστά σε μια συμμορία τηλεοπτικών αυτοκρατόρων οι αντίχειρες και οι ψυχές των οποίων συνήθως παραμένουν στραμμένοι προς τα κάτω εξαιτίας της βαρύτητας. Για να μην πούμε και για τα πορτοφόλια τους. Το φόρουμ του IDFA αποτέλεσε μια πρωτοποριακή πρωτοβουλία για την παρουσίαση ιδεών και ηγήθηκε της πρώτης επανάστασης στη χρηματοδότηση των ντοκιμαντέρ. Δημιουργήθηκε ως ένας τόπος συνάντησης για την ανάπτυξη δικτύων συνεργασίας, επαφών και εμπειρογνωμοσύνης μεταξύ των μεμονωμένων σκηνοθετών και των δημοσίων τηλεοπτικών συστημάτων. Τα πρώτα χρόνια ήταν γεμάτα έξαψη και νέες συναντήσεις. Οι πρώτες παρουσιάσεις προτάσεων και ιδεών ήταν παθιασμένα, δυναμικά, δημιουργικά, συλλογικά, καινοτόμα χάπενιγκ. Τα πρώτα αυτά φόρουμ εξελίχθηκαν σε μέρη όπου κανείς μπορεί πλέον πραγματικά να κλείσει συμφωνίες. Στο επίκεντρο βρίσκονταν πάντα οι ίδιες οι ταινίες και όχι οι ζώνες ακροαματικότητας των καναλιών ή κάποιο μήνυμα ενός συγκεκριμένου ραδιοτηλεοπτικού δικτύου προς στον κόσμο.
Απ’ όταν πρωτοθεσμοθετήθηκε η δημόσια παρουσίαση ιδεών για ντοκιμαντέρ, εδώ και δύο περίπου δεκαετίες, φαινομενικά ταυτόσημα συστήματα χρηματοδότησης έχουν αναπαράγει τον εαυτό τους διεθνώς σ’ έναν αστερισμό παρόμοιων φορέων που λειτουργούν σε αγορές ντοκιμαντέρ, φεστιβάλ και φόρουμ. Έχουν εξελιχθεί σε ένα ανταγωνιστικό, συγκρουσιακό σύστημα φτιαγμένο για να δημιουργεί «καλά» προϊόντα. Πρέπει να το δείτε εν δράση. Πρέπει να μπείτε στην αδελφότητα.
Οι ιστορίες ανθρώπων που πέτυχαν στο σύστημα αυτό είναι αμέτρητες. Εξίσου αμέτρητες είναι και οι επικρίσεις κατά των διαφόρων συστημάτων παρουσίασης των ιδεών – όσοι ακριβώς είναι και οι υπεύθυνοι ανάθεσης, οι παραγωγοί και οι σκηνοθέτες που τις κάνουν. Σήμερα, που υπάρχουν περισσότερα από 40 τέτοια φόρουμ παγκοσμίως, έχει δημιουργηθεί ένα ρεύμα κριτικής που λέει ότι οι υπεύθυνοι ανάθεσης των καναλιών αποτελούν πια την κινητήρια δύναμη ή, όπως θα έλεγαν ορισμένοι, την ίδια την παράσταση.
Ακόμα κι έτσι, οι περισσότεροι παραγωγοί και χρηματοδότες έχουν μια σχέση αγάπης-μίσους με τη διαδικασία αυτή. Η στάση τους είναι κάτι σαν «μαζί δεν κάνουμε και χώρια δεν μπορούμε». Μια φορά κι έναν καιρό, τα 45 περίπου νέα σχέδια που παρουσιάζονταν σε καθένα από αυτά τα σημαντικά, διεθνή φόρουμ ήταν μάλλον αρκετά. Σήμερα, ωστόσο, που γυρίζονται εκατοντάδες κοινωνικά ντοκιμαντέρ κάθε χρόνο, δεν υπάρχουν πια αρκετές ζώνες στα συστήματα παρουσίασης, ούτε στα δίκτυα των συμβατικών καναλιών που να μπορούν να εντάξουν έστω τα πιο αξιόλογα απ’ αυτά, στο πλαίσιο των παραδοσιακών, γραμμικών τρόπων σκέψης για τον προγραμματισμό.
Έφτασε επομένως η ώρα για τους σκηνοθέτες ντοκιμαντέρ να αναζητήσουν νέους τρόπους χρηματοδότησης της μη μυθοπλασίας. Ένα πράγμα είναι σίγουρο• ο τεράστιος αριθμός των τεχνολογικών επιτευγμάτων επιταχύνει τις αλλαγές στην παραγωγή, τη διανομή και τη μετάδοση –ραδιοτηλεοπτική και διαδικτυακή– των ντοκιμαντέρ και των ταινιών τεκμηρίωσης. Το ντοκιμαντέρ μετατρέπεται σε βασικό συστατικό της «εκπαιδευσιοψυχαγωγίας» (edutainment) και των ΜΜΕ του αύριο. Μπαίνουμε σ’ ένα κόσμο όπου τα δίκτυα υπολογιστών peer-to-peer (P2P), το video-pod casting (vcasts), τα DVDocs, οι διεθνοδικτυακοί ντοκι-πολίτες, η πραγματικότητα της ασύρματης κινητής τηλεφωνίας, τα πολύ(πλατ)φορμικά ψηφιακά ντοκιμαντέρ, τα βίντεο κατ’ αίτηση και τα wikidocs θα γίνουν μέρος του συνηθισμένου δικτύου μετάδοσης.
Οι συνήθειες της θέασης αλλάζουν γρήγορα και τα ακροατήρια εγκαταλείπουν σωρηδόν τους καθιερωμένους ραδιοτηλεοπτικούς τρόπους μετάδοσης. Νέες ευκαιρίες δημιουργούνται για τους δημιουργούς ντοκιμαντέρ. Η δημόσια τηλεόραση επαναεφευρίσκει τον εαυτό της και μετακινείται προς νέα μοντέλα μετάδοσης τύπου επιχείρησης κοινής ωφελείας.
Προσωπικά, θα αναζητούσα χρηματοδότηση για τα κοινωνικά μου ντοκιμαντέρ ή για τις ταινίες τεκμηρίωσης έχοντας μια κοσμοθεωρία που θα περιελάμβανε λήμματα όπως: σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, διαμιντιακή (crossmedia) χρηματοδότηση, κοινωνική επιχειρηματικότητα και επιχειρήσεις κοινής ωφελείας στο λεξικό μου της φανταστικής μη μυθοπλασίας.
ΤΡΙΤΟ ΣΤΑΔΙΟ: ΓΥΡΙΣΤΕ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ
Πρόσφατα, έγραψα μια σειρά κανόνων για το γύρισμα που απευθύνονταν στους νεότερους σκηνοθέτες, με τη μορφή αστείων στοχασμών. Μερικές από τις αρχές μου ήταν: «Όχι τρίχες στο φακό της κάμερας, να ξυρίζετε το κεφάλι σας πριν από το γύρισμα• να εστιάζετε, μετά να εστιάζετε ξανά• πετάξτε τα πρώτα δέκα λεπτά του τελικού μοντάζ• μην παίρνετε ποτέ συνέντευξη από άτομο που κάθεται• μην ξεχνάτε να ακούτε τον άλλον».
Δεν θα αφιερώσω πολύ χρόνο σ’ αυτό το στάδιο. Θα θεωρήσω ότι έχετε κάνει μερικές ταινίες, ότι έχετε παρακολουθήσει τα σωστά μαθήματα και σεμινάρια επαγγελματικής ανάπτυξης και έχετε διαβάσει όλα τα εγχειρίδια που κυκλοφορούν. Κι αυτή ακριβώς είναι η συμβουλή μου. Να διαβάσετε όλα τα εγχειρίδια για κάθε κομμάτι του εξοπλισμού σας. Μετά να εξασκηθείτε, και να εξασκηθείτε κι άλλο. Να εξασκηθείτε σε ταινίες μικρού μήκους. Να εξασκηθείτε σε ταινίες άλλων. «Απλώς γύρνα ταινίες, γύρνα ταινίες, γύρνα ταινίες», όπως μου είχε πει ο κινηματογραφικός μου δάσκαλος Ρίκι Λίκοκ.
Εντάξει λοιπόν. Κάνατε την καλύτερη αναθεματισμένη ταινία που μπορούσατε να κάνετε τη συγκεκριμένη στιγμή της ζωής σας, εξαντλώντας όλους τους οικονομικούς και ψυχολογικούς σας πόρους. Κι αυτό είναι ένας πραγματικός άθλος.
ΤΕΤΑΡΤΟ ΣΤΑΔΙΟ: ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ
Τώρα λοιπόν που κάνατε το αριστούργημά σας, πώς θα φτάσει στο κοινό; Πρέπει να μάθετε τα πάντα γύρω από τη διανομή, την προώθηση, τα φεστιβάλ και το πούλημα της φαουστιανής κινηματογραφικής σας ψυχής.
Μάθετε πώς να μιμείστε το Χόλιγουντ. Κάντε πιλοτικές προβολές της ταινίας σας πριν την τελειώσετε. Μη νομίζετε πως δεν γίνεται ν’ αλλάξει τίποτα ή πως το κάθε τι είναι πολύτιμο. Πρέπει να είστε διατεθειμένοι να δουλέψετε για την προώθηση της ταινίας σας το ίδιο ακριβώς χρονικό διάστημα και εξίσου σκληρά μ’ όσους μήνες ή χρόνια αφιερώσατε στο γράψιμο, στην παρουσίαση της ιδέας και στα γυρίσματα. Όπως και το Χόλιγουντ, πρέπει να επενδύσετε στην προώθηση τόσο ιδρώτα και χρήματα, όσα ακριβώς δώσατε και στα γυρίσματα.
Αλλιώς, πρέπει να μάθετε πώς να γίνετε «ξυπόλυτοι» δημοσιοσχετίστες, να προωθείτε μόνοι σας τον εαυτό σας και την ταινία σας με λίγους ή και καθόλου πόρους. Αυτό σημαίνει προφανώς ότι θα πρέπει να μάθετε πώς να ζητάτε χάρες. Μπορεί επίσης να σημαίνει ότι αφού δεν θα πληρώνετε για διαφημιστικές καταχωρήσεις θα πρέπει να αρχίσετε να μπαίνετε εσείς προσωπικά στις στήλες των κουτσομπολιών ή στις κύριες σελίδες των εντύπων. Πρέπει να μάθετε να χρησιμοποιείτε το ιογενές μάρκετινγκ. Το YouTube και το Miro (πρώην Democracy Player) είναι ίσως οι πιο αποτελεσματικοί τρόποι να προωθήσετε τον εαυτό σας και τις ταινίες σας.
Για λόγους μάρκετινγκ και διαφήμισης, η προώθηση της ταινίας σας πρέπει να έχει ένα ενιαίο ύφος. Συνεργαστείτε με άλλους καλλιτέχνες για να φτιάξετε λογότυπο, γραμματοσειρά και ύφος. Φτιάξτε τρέιλερ. Μπορείτε ίσως να αναπροσαρμόσετε το βίντεο που είχατε φτιάξει για να πουλήσετε την ιδέα σας. Φτιάξτε καταπληκτικά ενημερωτικά δελτία και ντοσιέ για την ταινία. Και πάνω απ’ όλα γράψτε την τέλεια σύνοψη των 200 λέξεων. Μόλις κάποιος δημοσιογράφος τη χρησιμοποιήσει, ή κάποιο κινηματογραφικό Φεστιβάλ τη βάλει στον κατάλογό του, θα μείνει για πάντα. Θα χρησιμοποιείται ως βάση απ’ όλα τα επόμενα φεστιβάλ και απ’ όλους όσους θα γράψουν στο μέλλον για την ταινία. Επιλέξτε τις λέξεις σας πολύ προσεκτικά. Ελέγξτε ό,τι μπορείτε στο στάδιο αυτό.
Φιλοτεχνείστε γραφιστικά και αφίσες που να είναι ευκρινείς και έντονες, με μεγάλα, μα πάρα πολύ μεγάλα γράμματα. Στα κινηματογραφικά φεστιβάλ οι αφίσες σας θα πρέπει να ανταγωνισθούν την οπτική ρύπανση των 600 αφισών, άλλων, εμφανώς λιγότερο σημαντικών ταινιών. Να θυμάστε ότι θέλετε η αφίσα σας να είναι αυτή που οι άνθρωποι θα κλέβουν απ’ τον τοίχο στο τέλος του Φεστιβάλ.
Τα φεστιβάλ είναι τα πάντα και τίποτα. Στην τελευταία καταμέτρηση που έκανα, υπήρχαν 2.600 φεστιβάλ σ’ όλο τον κόσμο. Υπάρχουν Φεστιβάλ Α, Β, Γ, Δ και μηδενικής κατηγορίας. Δεν υπάρχει λόγος να συμμετέχετε σε όλα. Ποτέ μην λαμβάνετε μέρος σε Φεστιβάλ που σας υποχρεώνει να πληρώσετε συμμετοχή. Άμα θέλετε, ωστόσο, μπορείτε να τους χρεώνετε εσείς. Υπάρχουν μερικές δεκάδες σημαντικά φεστιβάλ που παίζουν ντοκιμαντέρ, και μερικά απ’ αυτά είναι φεστιβάλ μυθοπλασίας.
Αν είστε τόσο τυχεροί ώστε να σας προσκαλέσουν, ας ελπίσουμε ότι θα σας πληρώσουν τα έξοδα. Αλλιώς, αναζητήστε δημόσιους οργανισμούς και πρεσβείες που μπορούν να σας χρηματοδοτήσουν. Σκεφτείτε αν επιπροσθέτως θα μπορούσατε να κάνετε κάποιες διαλέξεις ή εργαστήρια. Να προθυμοποιείστε πάντα να συμμετέχετε στα πάνελ των φεστιβάλ. Προσφέρουν αναγνωρισιμότητα σ’ εσάς και στο έργο σας. Βρείτε να πείτε κάτι πνευματώδες ή αντίθετο μ’ αυτά που λένε οι υπόλοιποι.
Στις δεξιώσεις και τα πάρτι των φεστιβάλ να στέκεστε κοντά στην είσοδο υπηρεσίας. Θα είστε έτσι οι πρώτοι που θα σερβίρεστε, κι αυτό θα μειώσει τα έξοδα φαγητού σας.
Βεβαιωθείτε ότι το ντοσιέ της ταινίας σας είναι πολύ επαγγελματικό και ολοκληρωμένο. Γράψτε σωστά τις ετικέτες και συσκευάστε όμορφα τα DVD που θα δώσετε στον Τύπο. Να έχετε πάντα στη διάθεσή σας τουλάχιστον τέσσερις σπουδαίες φωτογραφίες από τα γυρίσματα που να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προώθηση της ταινίας.
Φερθείτε στους δημοσιογράφους όπως θα φερόσασταν σ’ ένα φίλο. Σεβαστείτε τους. Συμμεριστείτε τον κυνισμό τους. Μην είστε υπερβολικά πρόθυμοι. Δείξτε τους έναν άγγελο ή έναν διάβολο, κάποιον πάντως που ν’ αξίζει να γίνει είδηση. Εκφραστείτε με σαφήνεια τουλάχιστον για λίγα λεπτά. Μην καμπουριάζετε όταν σας παίρνουν συνέντευξη. Στα πρώτα στάδια διανομής της ταινίας σας, βεβαιωθείτε ότι έχετε συμπεριλάβει θετικές κριτικές από τα ακόλουθα σημαντικά έντυπα της κινηματογραφικής βιομηχανίας: Variety, Screen International, Cahiers du Cinema, Τhe Hollywood Reporter και τα μη μυθοπλαστικά αδελφάκια τους DOX, Documentary, Real Screen, κ.λπ.
Μάθετε πως να παρουσιάζετε ακόμα και τις πιο μέτριες κριτικές ως διθυραμβικές. Μια κριτική επτά αστέρων από το Dubai Daily Planet αξίζει το βάρος της σε χρυσάφι. Συμπεριλάβετε όλες τις θετικές κριτικές στο ντοσιέ της ταινίας σας που όλο και θα μεγαλώνει.
Να είστε πάντα ευγενικοί και να συμπεριφέρεστε καλά στους εθελοντές των φεστιβάλ. Να ευχαριστείτε τους προγραμματιστές και τους διευθυντές των φεστιβάλ που σας προσκάλεσαν. Να κάνετε αυτά που σας ζητούν. Μην παραφέρεστε, μην έχετε πιεστικές απαιτήσεις και να μη νομίζετε ότι είστε σημαντικότεροι από τον πιο άσημο μικρομηκά της ομάδας. Όλοι οι σκηνοθέτες έχουν γεννηθεί ίσοι. Απλά κάποιοι έχουν προωθηθεί καλύτερα..
Χρησιμοποιήστε τα φεστιβάλ για να συλλέξετε σημαντικές κριτικές και για να έρθετε σε επαφή με το κοινό. Μην παραλείπετε ποτέ τις Ερωτήσεις και Απαντήσεις μετά από μια προβολή. Χρησιμοποιήστε τα φεστιβάλ για να εξασφαλίσετε προσκλήσεις για άλλα φεστιβάλ. Μια πολύ επιτυχημένη προβολή συνοδευόμενη από μια πολύ καλή συζήτηση θα σας βοηθήσει να πουλήσετε την ταινία σας στη χώρα διεξαγωγής του φεστιβάλ. Κυρίως, όμως, μπορείτε να χρησιμοποιείτε τα φεστιβάλ για να εντοπίζετε τους εκπροσώπους των διεθνών εταιρειών πωλήσεων, τους διανομείς, τους εκπροσώπους των καναλιών και τις δευτερεύουσες αγορές για τις ταινίες σας.
Υπάρχουν ελάχιστοι πραγματικά καλοί εκπρόσωποι εταιρειών πωλήσεων ντοκιμαντέρ παγκοσμίως. Δουλειά τους είναι να πουλήσουν την ταινία σας σε διανομείς, είτε αυτοί είναι τηλεοπτικά κανάλια, διανομείς κινηματογραφικών ταινιών, ιδιοκτήτες κινηματογραφικών ή άλλου είδους αιθουσών, ή εκπρόσωποι ψηφιακών φορέων που θα μεταδώσουν το έργο σας σε άλλες μορφές, μίντια και χώρους.
Δεν θα προτείνω να αναλάβετε εσείς τη διανομή της ταινίας σας. Θα περάσετε τη μισή σας ζωή κάνοντας ταινίες. Θέλετε πραγματικά να περάσετε την άλλη μισή κυνηγώντας όλες αυτές τις πολυάριθμες κι άπιαστες αγορές; Δεν τους λέμε τυχαία «εκπροσώπους» . Τα δικά μου συναισθήματα πάνω στο θέμα είναι ανάμεικτα. Τα στοιχεία δείχνουν ότι μια σωστά οργανωμένη, αυτό-χρηματοδοτούμενη εκστρατεία διανομής μπορεί να σας φέρει περισσότερα έσοδα. Θέλει όμως δουλειά. Και απαιτεί πολύ χρόνο, τον οποίο θα μπορούσατε να αφιερώσετε στο να κάνετε κι άλλες ταινίες.
Είναι βοηθητικό να κρατάτε όσα περισσότερα χρήματα και δικαιώματα μπορείτε για τον εαυτό σας. Στο τέλος, όμως, θα πρέπει να τα μοιραστείτε δίκαια με τους διανομείς.
Όλοι μας έχουμε διαβάσει ιστορίες για το πώς κάποια ντοκιμαντέρ έκαναν τεράστια επιτυχία στην κινηματογραφική αγορά. Αν όμως αναλύσετε τους αριθμούς, τα ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους που πραγματικά κάνουν απόσβεση των χρημάτων που κόστισαν είναι ελάχιστα. Κι αυτή είναι η αλήθεια τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Οι καιροί είναι δύσκολοι για τις ταινίες τέχνης κάθε είδους. Ωστόσο, η κινηματογραφική διανομή μπορεί να αυξήσει τη φήμη και τη μακροπρόθεσμη επιτυχία μιας ταινίας. Με εταιρείες όπως η καναδική FilmsWeLike, της οποίας είμαι άμισθος σύμβουλος, αλλά και πολλές άλλες πρωτοβουλίες του ψηφιακού κινηματογράφου σε όλη την Ευρώπη και τις ΗΠΑ που παίζουν σινεμά ρεπερτορίου μπορείτε να αρχίσετε να κάνετε απόσβεση των χρημάτων σας. Κι αυτό είναι καλύτερο από το Χόλιγουντ ή από την τοπική σκηνή μυθοπλασίας όπου 9 στις 10 ταινίες αποτυγχάνουν.
Οι αριθμοί σε σχέση με την κινηματογραφική διανομή είναι τρομακτικοί. Στην απλουστευμένη εκδοχή, ο εκθέτης, το πρόσωπο δηλαδή στο οποίο ανήκει ο κινηματογράφος ή ο χώρος, παίρνει ως ποσοστό το πενήντα με εξήντα τοις εκατό των εσόδων, στη συνέχεια αφαιρείται το κόστος της κόπιας και της διαφήμισης, μετά οι διανομείς παίρνουν κι αυτοί το μερίδιό τους και δίνουν ό,τι μείνει σε εσάς, που με τη σειρά σας τα μοιράζετε στους επενδυτές σας ανάλογα με τη συμμετοχή τους. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι στο τέλος θα παίρνετε πέντε ή δέκα σεντς για κάθε δολάριο που θα βγάζει η ταινία στην αίθουσα. Κι αυτό αν όλα έχουν πάει καλά.
Τα παραπάνω είναι και ο λόγος που οι διεθνείς πωλήσεις σε DVD, τα «κατεβάσματα» σε Vpod και οι πωλήσεις σε ραδιοτηλεοπτικούς φορείς είναι οι πιο ελπιδοφόρες για τους σκηνοθέτες ντοκιμαντέρ και οι πιο συμφέρουσες για την καταβολή των δικαιωμάτων τους. Πρέπει να μάθετε πώς να κάνετε τη διανομή μέρος της γενικότερης διαδικασίας παραγωγής. Να προσλαμβάνετε διανομείς από νωρίς, ενώ ακόμα αναπτύσσετε την ιδέα σας. Εκείνοι μπορούν μέχρι και να σας βρουν χρήματα για να κάνετε την ταινία. Πρέπει να μάθετε πώς να ανατρέπετε την τυραννία της (επιβαλλόμενης) χρονικής διάρκειας. Και πρέπει να μάθετε να διαχειρίζεστε τα ψηφιακά πνευματικά δικαιώματα εντός του νέου τεχνολογικού πλαισίου, που σημαίνει να κατανοήσετε τις έννοιες του πνευματικού δικαιώματος, της απόκτησης άδειας, των windows και της συνεχούς μετάδοσης του ντοκιμαντέρ σε νέες πλατφόρμες, χώρους και χρόνο.
Μετά κι από αυτό, όλα είναι θέμα καλής τύχης και σωστού συγχρονισμού. Κανείς στον κόσμο δεν διαθέτει την τέλεια συνταγή για την επιτυχία μιας ταινίας. Ή για το τι θέλει το κοινό. Αυτό είναι το ιερό δισκοπότηρο που ψάχνουν όλοι οι σκηνοθέτες εδώ και 112 χρόνια. Δεν ξέρουν οι άλλοι κάτι παραπάνω από εσάς. Αλλά όσο έχετε το μανιφέστο σας στο μυαλό και την καρδιά σας, δεν μπορείτε να αποτύχετε.
Στο μέλλον, μπορούμε ίσως όλοι να προσβλέπουμε στη βοήθεια του Dokumat 500, ενός πλήρως αυτοματοποιημένου ρομπότ που βρήκα στο διαδίκτυο και το οποίο μπορεί να κάνει τα πάντα σε σχέση με το ντοκιμαντέρ. Περιγράφεται ως εξής: «Το Dokumat είναι ένα εντελώς αυτοματοποιημένο ρομπότ για ντοκιμαντέρ. Αποτελείται από ένα κατάλληλα διαμορφωμένο τρίποδο και μια βιντεοκάμερα. Το τρίποδο κινείται αυτόνομα προς όλες τις κατευθύνσεις και στρέφει πανοραμικά ή κατακόρυφα την κάμερα. Το Dokumat μπορεί να ανοίξει και να κλείσει ξεχωριστά την κάμερα και τον προβολέα που βρίσκεται δίπλα της. Κατ’ αυτό τον τρόπο, το μοντάζ των ντοκιμαντέρ μπορεί να γίνεται απευθείας μέσα στην κάμερα και το ρομπότ να προσφέρει ένα ολοκληρωμένο τελικό προϊόν. Το μόνο που χρειάζεται να κάνετε είναι να ανοίξετε το μηχάνημα και να βάλετε μέσα μια κασέτα.
Μέχρι τη στιγμή, ωστόσο, που όλοι οι σκηνοθέτες θα αντικατασταθούν από την υπέροχη, τεχνητή νοημοσύνη, ας τιμήσουμε το ντοκιμαντέρ ως την κοινή αντανάκλαση της σκληρής πραγματικότητας του άγριου κόσμου μας και της δικής μας, εντυπωσιακής, ανθρώπινης δημιουργικότητας. Τελικά, για να κατορθώσετε να σκεφτείτε έξω από το «κουτί» των κυρίαρχων ιδεών, θα πρέπει να δημιουργήσετε το προσωπικό σας μανιφέστο, τα δικά σας μονοπάτια και τη δική σας μανιφιέστα – σ’ έναν νέο κόσμο που μόνο εσείς μπορείτε να εξουσιάσετε.