~ Γη του Νώε (Noah Land, 2019) | Cenk Ertürk ~
της Αννίτας Χατζίκου
«Μια λεπτή γραμμή χωρίζει την εκδίκηση απ’ τη δικαιοσύνη», λέει ο πατέρας στον γιο, και αυτή η σκέψη είναι φυτεμένη βαθιά στη ″Γη του Νώε″ (Noah Land, 2019), το εντυπωσιακό και συγκινητικό ντεμπούτο του Τούρκου σκηνοθέτη Cenk Ertürk, που επιθυμεί να αγκαλιάσει τον άνθρωπο και τα πάθη του, διερωτάται για την αγάπη και τη συγχώρεση, καταθέτοντας συνάμα ένα κριτικό σχόλιο για τη σύγχρονη τουρκική κοινωνία.
Κεντρικό στην αφήγηση του Ερτούρκ είναι το μοτίβο του ιερού δέντρου, η ιστορία του οποίου ανιχνεύεται στην εικονογραφία του προϊστορικού κόσμου, σε διαφορετικούς πολιτισμούς, εκφράζοντας τις θρησκευτικές αντιλήψεις κάθε τόπου. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, έχουμε ένα αγέρωχο ελαιόδεντρο, κάπου στις εσχατιές της τουρκικής επαρχίας, το οποίο η προφορική παράδοση θέλει να είναι ρίζα απ’ τον σπόρο που φύτεψε στο χώμα ο Νώε, μετά τον Κατακλυσμό. Από εκείνο το απομακρυσμένο χωριό κατάγεται και ο Ιμπραήμ, ο οποίος, νιώθοντας το τέλος να πλησιάζει, ζητά απ’ τον Ομέρ, τον αποξενωμένο γιο του, να εκπληρώσει την τελευταία του επιθυμία: να τον μεταφέρει στη γενέθλια γη και να τον θάψει στον ίσκιο του ελαιόδεντρου, που –όπως ισχυρίζεται με πείσμα– φύτεψε ο ίδιος παρουσία του δικού του πατέρα, μισό αιώνα πριν, προτού εγκαταλείψει την κοινότητα.
Εξαρχής, αποτυπώνεται η σύγκρουση ανάμεσα στον Ιμπραήμ (μαζί του και ο γιος, θέλει δεν θέλει) και τους ντόπιους που υπερασπίζονται το ιερό τους δέντρο με κάθε τρόπο. Σε μια από τις ωραιότερες σκηνές της ταινίας, σκοτεινές σχεδόν δισδιάστατες φιγούρες πιάνονται στα χέρια κοντά στο δέντρο, με φόντο ένα μπλε λυκόφως, θυμίζοντας τελετουργικό χορό σε θέατρο σκιών. Σύντομα, η γωνία αλλάζει· η σύγκρουση μετατοπίζεται – ο εχθρός βρίσκεται εντός των τειχών.
Όπως ο «ιερός μωρός», ο άγιος «Ηλίθιος» του Ντοστογιέφσκι (σε αρκετές σκηνές βλέπουμε τον Ομέρ να έχει στα χέρια του ή να διαβάζει το βιβλίο) επιτρέπει στους ανθρώπους να είναι ο εαυτός τους –«ζωντανό υλικό»–, έτσι και ο Ερτούρκ επιτρέπει στους ήρωές του να κουτσαίνουν λειψοί, καθώς σκαλίζει τις εσωτερικές συγκρούσεις τους: τις επιθυμίες, τις ενοχές, τους φόβους.
Μεσοπέλαγα μιας προσωπικής κρίσης, αντιμετωπίζοντας ένα δύσκολο διαζύγιο, ενώ περιμένει να γίνει o ίδιος πατέρας, ο Ομέρ, το παιδί που ο Ιμπραήμ εγκατέλειψε μονάχο με τη μάνα, έρχεται αντιμέτωπος με το τραυματικό παρελθόν. Από τη μια, το όνειρο που βλέπει: βάζει φωτιά, καίει το δέντρο, το μήλον της έριδος – δίχως τρόπαιο δεν υπάρχουν νικητές· ίσως, συμβολικά, υπόγεια ευχή του γιου να πεθάνει ο Ιμπραήμ, ανομολόγητη επιθυμία να σκοτώσει τον πατέρα. Από την άλλη, η δυσκολία να αποχωριστεί ένα δικό του κομμάτι, η δυσκολία της ενηλικίωσης – προσπαθεί να κρατήσει τον πατέρα. Στην αγαπημένη μου (βουβή) σκηνή, ενώ ο Ιμπραήμ είναι ξαπλωμένος, κοιμάται στο κρεβάτι, ο Ομέρ προσπαθεί να τον αποθανατίσει, από απέναντι, με την κάμερα του κινητού. Γρήγορα, αλλάζει θέση· κάθεται πλάι του μπροστά στον φακό, προσπαθώντας να βγάλει τη φωτογραφία – σέλφι: αυτός, ο γιος και ο ετοιμοθάνατος πατέρας. Από την πλευρά του, όταν τα σώψυχα έχουν βγει με πάταγο στη φόρα, και μετά την αναπάντεχη επίσκεψη της εγκυμονούσας πρώην συζύγου του Ομέρ, ο Ιμπραήμ ζητά να ταφεί κοντά στους υπόλοιπους νεκρούς της κοινότητας· προσπαθεί να ζητήσει συγγνώμη, αν και μέχρι το τέλος υπερασπίζεται τις επιλογές που έκανε στη ζωή του.
Πατώντας στα χνάρια του Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν, με λεπτοδουλεμένο και ζυγισμένο σενάριο που δεν μαρτυρά όλα του τα μυστικά, έξοχα κάδρα και ερμηνείες, αλλά και υποβλητικό σάουντρακ (που μοιάζει τόσο οικείο), η ″Γη του Νώε″ είναι από τις ταινίες που ξεχώρισαν στο φετινό Φεστιβάλ, δημιουργώντας προσμονή για την επόμενη ταινία του Τζενκ Ερτούρκ.
Το φινάλε με άφησε με κόμπο στο στομάχι. Βγαίνοντας από την αίθουσα με στοίχειωσε εκείνος ο παλιός φόβος: μήπως, τελικά, δεν μπορούμε παρά να επαναλαμβάνουμε τα λάθη των γονέων· μήπως το μήλο πάντα κάτω απ’ τη μηλιά. Όμως, λίγο ο Ρώσος πρίγκιπας, που ήρθε πάλι στις σκέψεις μου, λίγο η θάλασσα, ο ορίζοντας, βοήθησαν ώστε να αφήσω το Λιμάνι πίσω μου πιο ανάλαφρη.